De parallelle werkelijkheid van de Russische tv: Oekraïners zijn terroristen en Zelensky is een nazi

“We constateren voor de zoveelste keer dat Oekraïne een terroristische staat is. Hij heeft die terroristen in de watten gelegd en gewiegd. En nu laten ze aan de hele wereld zien wie daar de macht heeft. Want zo gedragen zich alleen terroristen, en nationalisten, nazi’s en fascisten.”

Aan het woord is Edoeard Basoerin, de militaire woordvoerder van de ‘volksrepubliek’ Donetsk. Vanaf een enorm beeldscherm spreekt hij tot de presentator en de gasten van 60 minuten, een dagelijkse Russische talkshow waarin Oekraïne al jarenlang een van de voornaamste onderwerpen is. Basoerin vertelt hoe extreemrechtse Oekraïense bataljons van plan zijn “mensen op te blazen en dan te zeggen dat de Russische Federatie hen vermoordt”. De krachttermen waarmee hij de Oekraïners aanduidt zijn vervangen door een luide piep.

Oudere tv-kijkers

Wie oogkleppen opzet en zich uitsluitend op basis van de berichtgeving op de Russische televisie probeert te oriënteren op wat er in eigen land en de wereld gebeurt, bevindt zich al snel in een parallelle werkelijkheid die weinig gemeen heeft met wat de rest van de wereld te zien krijgt.

Dat verklaart voor een deel waarom volgens opiniepeilingen van twee aan de Russische overheid verbonden onderzoeksinstituten meer dan 60 procent van de Russen de militaire actie in buurland Oekraïne steunt. Uit analyse van die gegevens blijkt dat die mensen gemiddeld ouder zijn en meer televisie kijken dan de critici. De jongere generatie, Russen tot pakweg 45 jaar, laat de televisie vaak geheel links liggen. Maar de alternatieve informatiebronnen waarvan zij liever gebruikmaken zijn de afgelopen weken in rap tempo aan banden gelegd.

De militaire acties die Rusland op 24 februari begon tegen Oekraïne heten in het officiële jargon een ‘operatie ter ondersteuning van de Donbas’, een tekst die vaak ook boven in het tv-beeld staat vermeld. In de nieuwsuitzendingen en talkshows worden vrijwel geen beelden getoond uit andere delen van Oekraïne, hooguit om aan te tonen dat Oekraïense neonazi’s de eigen bevolking beroven, dat Kiev door de rijkelijk uitgedeelde wapens een levensgevaarlijke stad is geworden en dat er massaal wordt geplunderd.

“Uit de Oekraïense steden komen nieuwe getuigenissen van de chaos die is veroorzaakt door het ongecontroleerd uitdelen van wapens”, zegt de nieuwslezer op het Eerste Kanaal. “Die zijn in handen gevallen van bandieten en de gevolgen zijn tragisch. U ziet hier een Oekraïense vrouw, ze was met haar gezin op de datsja buiten Kiev toen er plunderaars binnendrongen. Ze is gewond, haar man is vermoord, haar dochter wist Russische militairen te bereiken die meteen te hulp zijn geschoten.”

De Russische televisiekijker krijgt dagelijks beelden voorgeschoteld die moeten aantonen hoe Oekraïense troepen dorpen en steden in de door Rusland erkende ‘volksrepublieken’ Donetsk en Loehansk bestoken, waarbij talrijke burgerslachtoffers vallen en verwoestingen worden aangericht. De Russische operatie ter ‘demilitarisering’ van Oekraïne verloopt steevast volgens plan.

Sommige berichten over raketaanvallen in buitenlandse media worden afgedaan als nepnieuws. Het zou gaan om uit de koers geraakte Oekraïense projectielen, zoals de raketinslag op het Vrijheidsplein in Charkiv op 1 maart. “De beelden uit Charkiv van vanochtend worden op het internet natuurlijk meteen een Russische aanval genoemd”, zegt Jelizaveta Chrantsova op de nieuwszender Vesti24. “Maar veel feiten laten zien dat het heel goed een Oekraïense provocatie kan zijn.”

Gekruisigde peuter

De propaganda is zeker niet nieuw. Sinds de omwenteling in Oekraïne in 2014 wordt dag in, dag uit, als een mantra, herhaald dat in Kiev een bloedige, fascistische staatsgreep heeft plaatsgevonden, dat de Russisch-sprekende bevolking op de Krim en in de oostelijke provincies daartegen in opstand kwam en dat Kiev vervolgens troepen stuurde om dat protest met geweld neer te slaan.

De Russische televisie meldde dat Oekraïense militairen een peuter kruisigden in Slavjansk, een verhaal dat al snel bleek te zijn gefabriceerd met een actrice als ooggetuige. Ook MH17 zou zijn neergehaald door de Oekraïners. Rusland schoot volgens de staatstelevisie de Krim te hulp en wist het schiereiland tijdig voor meer onheil te behoeden. Sindsdien, wordt voortdurend betoogd, zwaaien neonazi’s de scepter in Kiev, wat herhaaldelijk werd onderstreept door beelden van fakkeloptochten in de straten van de Oekraïense hoofdstad. Opiniepeilingen laten zien dat die boodschap bij althans een deel van de televisiekijkers beklijft.

Het ministerie van Defensie is in Rusland de enige toegestane informatiebron over de gebeurtenissen in Oekraïne en de Russische televisie meldt dagelijks de cijfers die in de officiële communiqués worden verstrekt. Die gaan doorgaans over de klappen die het Russische leger toebrengt aan de militaire infrastructuur van Oekraïne, met een opsomming van de aantallen uitgeschakelde pantservoertuigen en luchtafweerinstallaties, alsook de voor de meeste kijkers volkomen onbekende namen van Oekraïense dorpen in de Donbas die zijn ingenomen door de eenheden van de beide ‘volksrepublieken’, met steun van Russische troepen.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky wordt in talkshows als 60 minuten consequent voorgesteld als een clown en een leugenaar. Het programma toonde eerder deze week delen van Zelensky’s toespraak in het Russisch, waarin hij zegt dat Oekraïne niet op de eigen burgers schiet en alle inwoners van de Donbas als Oekraïners beschouwt, gelardeerd met beelden van verwoestingen in de Donbas. “Hij liegt”, concludeerde presentator Olga Skabejeva. “We zullen nooit vergeten dat hij heeft gezegd dat wie Russisch spreekt of sympathie heeft voor de Russische wereld de koffers moet pakken en vertrekken naar Rusland.”