Op een haar na aan 35 jaar cel ontsnapt: Elena Branson, Russisch spionne in de VS
Een ‘illegaal agent’ van Moskou die zelfs met Vladimir Poetin himself correspondeerde. Met de Russisch-Amerikaanse Elena Branson (61) zitten de Verenigde Staten met een nieuwe spionage-affaire. Hoe kwam ze destijds in New York terecht en aan welke frauduleuze zaken is haar naam verbonden? En vooral: hoe kon ze zomaar een gevangenisstraf van meerdere decennia ontlopen?
35 jaar gevangenisstraf. Dat riskeert Elena Branson als ze schuldig wordt bevonden aan de zes klachten die er dinsdag tegen haar geformuleerd zijn door een openbare aanklager in het zuidelijke district van New York. De zwaarste luidt dat ze optrad als “agent van een buitenlandse regering” zonder de bevoegde autoriteiten daarover in te lichten — wat neerkomt op spionage en op zich al goed zou zijn voor tien jaar cel.
Het was onder de naam Elena Tsjernych dat de vrouw in 1961 in Moskou geboren zou zijn. Daar zat ze op de universiteit en schopte het tot doctor in de computationele wiskunde en cybernetica. Maar om een goede job te vinden, moest ze naar eigen zeggen naar het Westen uitwijken. Ze ging eerst financiën studeren in Londen, om rond 1991 neer te strijken in New York. Daar zou ze voor verscheidene investeringsbanken hebben gewerkt en zelfs adviseur geweest zijn van de centrale banken van Brazilië en Hongkong.
Geld uit Moskou
Ze deed nooit afstand van haar Russisch staatsburgerschap, maar kreeg er in 1999 het Amerikaanse wel bij. Het is nog niet duidelijk of ze de naam Branson aan een huwelijk met een Amerikaan heeft ontleend, op dit moment lijkt ze alleszins niet getrouwd te zijn. In 2012 stichtte ze het ‘Russian Center New York’ (RCNY), een organisatie die het culturele erfgoed van Rusland promoot, de rechten van Russische Amerikanen behartigt en die tot een actieve rol in het publieke leven aanmoedigt.
Volgens de aanklacht draaide dat centrum op vele tienduizenden dollars die Branson van Moskou kreeg. En meer dan voor de nagedachtenis van cultuuriconen zoals schrijver Leo Tolstoj — aan wie het centrum in 2018 nog een festival wijdde — diende dat geld “om de volgende generatie van Amerikaanse leiders te identificeren, informatiekanalen te onderhouden en de Amerikaanse politiek naar Russische belangen te kneden”. Lobbywerk dat niet noodzakelijk verboden is, maar wel als dusdanig aangegeven moet worden.
Lees ook
Opinie Thomas Friedman: Poetin heeft geen goede uitweg, en dat maakt me echt bang
Contact met Trump
Branson zou zich ondertussen ook bezig hebben gehouden met het verstrekken van frauduleuze visa aan Russen die de VS wilden binnen geraken en met het leggen van politieke contacten. Aan Russische zijde zou ze enkele keren rechtstreeks met Poetin hebben gecorrespondeerd — en in 2016 probeerde ze ook meermaals in contact te komen met Donald Trump. Dat gebeurde op uitdrukkelijke vraag van Moskou en begon al vóór de verkiezing van Trump. Of die ooit op haar verzoeken ingegaan is, staat echter niet vast.
Arresteren kon het New Yorkse gerecht Branson niet. Want in oktober 2020 keerde ze niet van een trip naar Moskou terug. Ze was gealarmeerd doordat de FBI de maand voordien een huiszoeking bij haar had verricht en in de aanklacht wordt haar vertrek uitdrukkelijk geïnterpreteerd als een vlucht. In Moskou duikt ze nu voortdurend op in het gezelschap van Maria Boetina (33), een Russische die in 2018 als “illegaal agent” zat opgesloten in de VS. Zij pleitte schuldig en werd veroordeeld. Maar nadat ze in oktober 2019 terug naar Rusland was gestuurd, geraakte ze verkozen als parlementslid voor Poetins partij.
Haat tegen Rusland
In oktober vorig jaar was het Boetina die Branson interviewde voor de Russische propagandazender RT. Een interview waarin Branson zwoer dat er niets aan was van de betichtingen tegen haar. Ze ontkende ooit gepraat te hebben met Amerikaanse politici en ooit geld van Moskou ontvangen te hebben. Dat er op die bewuste 29 september 2020 plotseling dertig FBI-agenten met pistolen en kogelvrije vesten voor haar deur verschenen, komt volgens haar alleen doordat er in de VS zo’n grote haat heerst tegen Rusland. “Een klein, maar heel actief deel van de bevolking vecht daar tegen ons”, verklaarde ze.
Zoals Boetina nu een boegbeeld is van de Russische strijd, zo wordt ook Branson dus voor propaganda gebruikt. Vorige maand verscheen ze nog aan de zijde van Boetina op een universiteit om de studenten te vertellen hoe goed het wel is dat steeds meer goed opgeleide Russen terug naar hun vaderland komen. In die optiek is misschien wel goed dat ze niet in een New Yorkse cel zit. Dan zou ze immers een martelaar worden die de spanning nog hoger opdrijft én de aandacht afleidt van de gruwel die Rusland in Oekraïne aanricht.