Van een Europees leger tot een Europees minimumloon: dit is wat Europese burgers graag willen in de toekomst 

Door de Russische invasie lijkt het ene Europese taboe na het andere te zijn gesneuveld. Europa keurde nooit eerder geziene sancties goed, in ijltempo. Europa wil sneller af van Russisch gas. Maar de toekomst van Europa wordt niet alleen door Poetin bepaald. De voorbije maanden is geluisterd naar de stem van 800 willekeurig uitgekozen burgers uit de 27 EU-lidstaten. Zij vormden samen vier panels van 200 burgers, die elk drie weekends debatteerden over verschillende thema's, en er aanbevelingen over opstelden. De Europese lidstaten en instellingen hebben beloofd dat ze op die aanbevelingen een antwoord zullen geven.

Hoe worden de burgers geselecteerd? Hoe komen ze tot een aanbeveling? Is er politieke inmenging? VRT NWS volgde de laatste bijeenkomst van één van de vier burgerpanels van de Conferentie van de Toekomst van Europa in Dublin in Ierland. Hun aanbevelingen worden vandaag en morgen voorgelegd aan Europese politici in Straatsburg. Vier vragen en antwoorden.

"Bent u geïnteresseerd in Europa?" Deze vraag kreeg cafébaas Frans Van Den Broeck wanneer hij werd opgebeld om deel te nemen aan een Europees burgerproject. Ook de andere deelnemers werden verrast met een mysterieus telefoontje. "Ik geloofde er aanvankelijk niet in", zegt Jo Knaben. "Het was na 17 uur en ik had zoiets van: wie op kantoor gaat nu nog iemand opbellen? Maar een paar weken later verscheen dan toch een brief met meer gegevens en werd duidelijk dat we verwacht werden een burgerforum te vormen."

Om de inspraak van burgers op het Europese politieke niveau te vergroten, heeft Europa de Conferentie over de Toekomst van Europa in mei vorig jaar gelanceerd. Het is de eerste keer dat Europa een burgerinitiatief van deze grootte op poten heeft gezet.

Ook Billy Vandendooren kreeg de mogelijkheid om deel te nemen als panellid. Als sales manager komt hij nauwelijks in aanraking met de Europese politiek, maar dat hield hem niet tegen. "Ik had direct goesting om mee te doen. Het is leuk om iets te doen dat buiten je comfortzone ligt. Om eens een mening te horen van een gewone burger uit Polen en te zien dat die niet veel verschilt van die van ons."

Burgers hebben gedebatteerd over verschillende thema's:

• Panel 1: Een sterkere economie, sociale rechtvaardigheid en banen, onderwijs, cultuur, jongeren en sport en digitale transformatie
• Panel 2: Europese democratie, waarden en rechten, rechtsstaat en veiligheid
• Panel 3: Klimaatverandering, milieu en gezondheid
• Panel 4: EU in de wereld en migratie

Het doel? Aanbevelingen opstellen voor beslissingen die Europa moet nemen. En daarvoor had elke panel drie weekends. Volgens studente Phoebe Janssens kon die tijd goed worden gebruikt. "Vooral tijdens de tweede sessie begon ik te merken dat we tot concretere ideeën kwamen. Nu zijn we echt aanbevelingen aan het maken om ervoor te zorgen dat de Commissie, het Parlement en de Raad iets hebben om aan de slag te gaan."

Zo is er de aanbeveling om een Europees minimumloon in te voeren, om Engelse les aan te bieden vanaf de lagere school of om meer maatregelen te nemen om de geboortegraad in Europa te verhogen. Eén van de aanbevelingen die in het oog springt, is de vraag om een Europees leger op te richten. Op dit moment heeft Europa geen eigen leger, maar er wordt al langer beweerd dat dit wel nodig is. Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne is deze discussie weer ferm opgelaaid, en zal deze ook besproken worden op de Europese top van staatshoofden en regeringsleiders die gisteren in Versailles is begonnen.

De aanbevelingen en verslagen van de vier panels zijn op een digitaal platform terug te vinden. Op dit platform kan elke Europese burger ook zelf ideeën indienen over hoe Europa er in de toekomst moet uitzien. 

Met dit project wil Europa de kloof met zijn burgers kleiner maken. Europa wordt vaak verweten dat het weinig democratisch is.  Door de burger meer te betrekken bij de beslissingen die Europa neemt, hoopt het daarmee dit beeld te kunnen veranderen. 

Het idee kwam drie jaar geleden van de Franse president Emmanuel Macron, in de aanloop van de Europese verkiezingen van 2019. 

Zowel de voorzitter van de Europese Commissie (Ursula von der Leyen), als die van het Europees Parlement (Roberta Metsola) en de Raad van de Europese Unie (waar Frankrijk nu het voorzitterschap heeft) heeft de leiding over de Conferentie. 

Door onenigheid tussen de EU-instellingen onderling liep deze aanduiding echter niet van een leien dakje. Volgens de grote politieke fracties in het Europees Parlement behoorde de functie toe aan Guy Verhofstadt, lid van het Europees Parlement en tot 2019 fractieleider van de liberale fractie. De regeringen van de lidstaten waren hier minder voor te vinden. Zo moest Verhofstadt uiteindelijk genoegen nemen met de functie van co-voorzitter.

Verhofstadt was zelf ook aanwezig op het laatste burgerpanel in Dublin. "Het is een enorme verfrissing in de Europese politiek om rechtstreeks burgers te betrekken." Als grote voorstander van burgerparticipatie denkt hij dat Europa in de toekomst de burger nog meer zal betrekken bij zijn beslissingen."Aan de ene kant heb je de parlementsleden en regeringen en aan de andere kant burgerpanels die volgens mij een permanent karakter kunnen krijgen."

En dat zou geen slecht idee zijn, vindt Phoebe. "Europa is een ver-van-uw-bed-show. We geven een mandaat aan politici. Zij zitten daar en we weten niet wat ze doen. Nu hebben wij inspraak gekregen. Ik hoop dat ze beseffen dat mensen daar open voor staan en ook wel nood aan hebben."

Nu alle burgerpanels zijn afgerond en hun aanbevelingen zijn opgesteld, komt de Conferentie stilaan op zijn einde.

"Die aanbevelingen gaan de basis zijn voor de beslissingen door de politici over hervormingen over de toekomst van Europa," legt Verhofstadt uit. En dat hopen de panelleden ook. Al willen ze vooral zelf eerst resultaat zien. "Het is een mooie gedachte," zegt Phoebe. "Maar uiteindelijk moeten we nog zien of ze er effectief iets mee gaan doen." 

De aanbevelingen die per panel werden opgesteld, gaan nu naar plenaire vergaderingen in Straatsburg. Daar zijn burgers, vertegenwoordigers van de EU-instellingen en nationale parlementen en andere belanghebbenden aanwezig om zowel de aanbevelingen van de burgerpanels als de input vanuit het burgerplatform te bespreken. De aanbevelingen van twee panels zijn al besproken in de plenaire vergadering van januari. Vandaag en morgen worden de aanbevelingen van de andere twee panels, waarrond die in Dublin, besproken.  

Op basis van conclusies die voortkomen uit de plenaire vergaderingen wordt een verslag opgesteld. Dat verslag wordt aan de voorzitters van de drie EU-instellingen voorgelegd. Deze eindconclusie zal de basis vormen voor verdere Europese beslissingen. Of er dus rekening zal worden gehouden worden met de mening van deze burgers, valt nog even af te wachten.

Op 9 mei 2022 (de Europese feestdag) wordt de Conferentie dan officieel afgesloten.