Marioepol: eerst door Hitler bezet, nu door de Russen belaagd. Wat maakt de stad zo belangrijk?

Het is niet de eerste keer dat Marioepol het doelwit vormt van een verwoestende aanval. In oktober 1941 namen Hitlers troepen de havenstad aan de Zee van Azov in, waarbij ze enorme schade aanrichtten. Nadat het Rode Leger de stad in 1943 weer in handen had gekregen, lag Marioepol grotendeels in puin. Van de Joodse gemeenschap was vrijwel niemand meer in leven.

Nu zijn de vroegere strijdmakkers en bevrijders, de Russische strijdkrachten, de vijand geworden. Samen met eenheden uit de pro-Russische separatistenrepubliekjes Donetsk (DNR) en Loehansk (LNR) hebben Russische troepen de stad, een mengeling van statige, klassiek Russische gebouwen, grauwe Sovjet-flats en moderne zakentorens, in de tang genomen.

De separatisten kregen Marioepol in mei 2014 al eventjes in handen, toen zij in de Donbas in opstand waren gekomen na de val van de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj en delen van de Donbas in het oosten van het land onder de voet liepen. Aanhangers van de separatisten bestormden het hoofdkwartier van de politie, waarvan een groot deel naar hen was overgelopen, evenals een reeks andere overheidsgebouwen.

In de stad braken gevechten uit, er werd geplunderd en Marioepol leek weg te zakken in een chaos, totdat Rinat Achmetov, de rijkste man van Oekraïne en eigenaar van de gigantische Iljitsj en Azovstal staalfabrieken in Marioepol, zijn personeel de straat op riep om de orde in de stad te herstellen. Samen met strijders van het beruchte vrijwilligersbataljon Azov, gefinancierd door Ihor Kolomojski, een andere Oekraïense oligarch, wisten de staalarbeiders de separatisten uit de stad te verdrijven.

In die woelige dagen stond nog een aanzienlijk deel van de inwoners (48 procent Oekraïners, 44 procent Russen, maar op straat wordt overwegend Russisch gesproken) achter Moskou. Zelfs maanden na de mislukte machtsgreep van de separatisten wist het pro-Russische Oppositieblok bij de verkiezingen nog 50 procent van de stemmen in Marioepol te halen.

Ultra-nationalisten

Sindsdien is de steun voor de Russen in de havenstad sterk afgenomen, ook doordat een deel van de etnisch Russische inwoners naar Rusland of de rebellenrepublieken zijn gevlucht. Zij voelden zich niet meer veilig in de stad, waar het ultra-nationalistische Azovbataljon een flinke vinger in de pap heeft.

Andersom heeft Marioepol er tienduizenden, volgens sommige schattingen zelfs honderdduizend vluchtelingen uit de rebellenrepublieken bij gekregen. Sinds 2014 leeft de stad voortdurend in angst voor de separatisten en de Russische militairen in de DNR, die maar 20 kilometer van de stad lagen. Zeven jaar geleden begonnen de separatisten met steun van Russische militairen al een offensief tegen de stad, maar dat werd afgeslagen. Daarbij werd een aantal Russische commando’s gevangengenomen; volgens Moskou waren ze ‘de weg kwijtgeraakt’.

Doel van de Russen en de separatisten is Marioepol en een reeks andere steden langs de kust van de Zee van Azov in te nemen, om zo een corridor over land in handen te krijgen naar de Krim, het schiereiland dat Rusland in 2014 annexeerde. Mogelijk reiken de ambities van Moskou nog verder en wil het de hele zuidkust van Oekraïne bezetten.

Staal, steenkool en graan

Het verlies van Marioepol zou een enorme klap voor Kiev betekenen. Met zijn staalfabrieken, chemische bedrijven en scheepswerven vormt Marioepol een van de belangrijkste industriecentra in het zuiden van Oekraïne. Ook loopt een aanzienlijk deel van de export van staal, steenkool en graan via de haven van de stad. 

De afgelopen jaren heeft Moskou de export via Marioepol al voor een deel afgeknepen, doordat het Oekraïense vrachtschepen vaak tegenhoudt bij de Straat van Kertsj, de enige route naar de Zwarte Zee. Volgens het internationale zeerecht mag dat niet, maar ook nu al beschouwt Rusland de Zee van Azov feitelijk als een binnenzee waarover het de volledige zeggenschap heeft.

Als Marioepol valt, is Oekraïne definitief de toegang tot de Zee van Azov kwijt en blijft alleen nog Odessa over als haven voor de export – maar ook naar die stad rukken de Russische troepen op.

De grote vraag is of de inwoners van Marioepol zich zullen neerleggen bij de overname van het bestuur van hun stad door de Russen en hun separatistische handlangers uit de DNR en de LNR. In de havensteden Cherson, Berdjansk en Melitopol, die de Russen een week geleden innamen, gaan iedere dag nog duizenden inwoners de straat op om tegen de aanwezigheid van de bezetters te protesteren. Zeker na het gruwelijke beleg van de stad zal de haat tegen de Russen diep zitten in Marioepol.