Niet alleen Poetins paladijnen zijn bang, ook het Westen: hier staan we na twee weken oorlog

Kijk naar Europa: straffeloze beschietingen en bombardementen op burgerdoelen. Een vluchtelingenstroom van miljoenen. Een economische oorlog die Rusland verder in Chinese armen drijft en hen stimuleert te werken aan een alternatieve ordening. Een dreigend graantekort met ruïneuze effecten ver buiten Europa. Sociaal-economische schokken die de stabiliteit van Europese landen kunnen bedreigen. En dat alles omdat één man - president Vladimir Poetin - het tijd vond af te rekenen met een bewind van ‘drugsverslaafden en nazi’s’ in Oekraïne.

Na twee weken oorlog zijn al rimpeleffecten zichtbaar op tal van gebieden die we nog nauwelijks kunnen bevatten. Maar hoe groot ook, het is op het slagveld - en bij de strijdende partijen - waar wordt bepaald hoelang wordt gevochten en met welk resultaat.

‘De quoi s’agit il?’ Waar gaat het om? Met deze vraag van de Franse generaal Ferdinand Foch opent Bernard Brodie, de Amerikaanse militair strateeg, zijn klassieke werk War & Politics (1973). Wie deze vraag in een oorlog verkeerd beantwoordt, betaalt een hoge prijs. Een voorbeeld is de Vietnam Oorlog (1955-1975). Zoals een adviseur van president Kennedy later toegaf: “Wij dachten dat het ging om de indamming van het communisme, maar het wás een dekolonisatieoorlog.”

Dus waar draait de oorlog in Oekraïne om? Na twee weken strijd wordt het antwoord iets duidelijker. Voor de Oekraïners gaat het sinds 2014 al om overleven - fysiek, en als land. Als vrij land, dat weigert te buigen voor de Moskouse heerser. In Poetins vlammenzee is Oekraïne geboren - zeggen veel Oekraïners. Net zoals de Wit-Russische natie gevormd werd in de massale protesten tegen Loekasjenko.

In een land dat al dertig jaar onafhankelijk is kun je moeilijk van een dekolonisatie-oorlog spreken, maar dat is wat Poetin ervan heeft gemaakt met zijn poging tot rekolonisatie. Want bijna achttien jaar na de vergiftiging van de pro-westerse Oekraïense presidentskandidaat Joesjtsjenko (een aanslag die nooit is opgeëist) besloot Poetin een eind aan te maken aan een vrij en onafhankelijk Oekraïne. Althans, dat was de inzet.

Bronnen rond Poetin schetsen een geïsoleerde en ontoegankelijk geworden president die “het diepe geloof koestert dat Oekraïne onder Russische dominantie moet worden teruggebracht”. De Russische journalist Mikhail Zygar beschrijft (in The New York Times) hoe Poetin de afgelopen twee jaar “compleet zijn belangstelling voor het heden heeft verloren: de economie, sociale kwesties, het coronavirus - al deze zaken ergeren hem”.

De goed ingevoerde journaliste Julia Ioffe zegt (tegen Frontline) dat “niemand, zelfs mensen die vrij dicht bij Poetin staan”, dacht dat hij een complete invasie van Oekraïne zou beginnen. Maar zijn adviseurs zijn inmiddels ook “gevangenen in zijn gesloten zonnesysteem”. Je ziet de wanhoop zelfs op tv, waar sommige propagandisten een patriottistische reden hebben gevonden om ermee op te houden: de oorlog is een Amerikaans complot bedoeld om Rusland ten onder te laten gaan.

Maar hebben deze stemmen invloed op Poetins historische obsessie, waarvan het bestaan wordt bevestigd door gesprekspartners als Macron? Na de gesprekken in Turkije had minister Lavrov niet zijn strakke pokerface, hij oogde nerveus. Als een echo van de op tv vertoonde vergadering waarin Poetin zijn adviseurs kleineerde. De Oekraïners vermoeden dat hun gesprekspartners zelf niet weten hoever Poetin wil gaan en wat ze mogen afspreken.

Machteloze toeschouwers

Niet alleen Poetins paladijnen zijn bang, ook het Westen. De man dreigt met kernwapens, oogt niet stabiel. Westerse landen leveren wel veel wapens aan Oekraïne, maar stuntelen met discussies over de leverantie van gevechtsvliegtuigen in hun pogingen geen stappen te zetten (zoals een no-flyzone) die hen in direct militair conflict brengt met Moskou. Het maakt hen tot machteloze toeschouwers van een Europees bloedbad - met weinig invloed op Poetin bovendien.

Het Westen doet alles om niet in oorlog te raken, terwijl Poetin zich al jaren in een oorlog voelt met het Westen (niet de jure, wel de facto). De sancties doen pijn, maar qua incasseringsvermogen kan het Westen nooit Rusland verslaan. De EU noemt Oekraïne ‘familie’, maar blijkbaar van het soort dat in de stal mag slapen tussen de varkens - en ‘misschien nooit’ in huis. Er worden geen rode strepen getrokken bij Russische oorlogsmisdaden. Het Westen laat zich nucleair intimideren.

Het is een signaal van zwakte en beperkte betrokkenheid dat de machtspoliticus Poetin uitnodigt verder te escaleren. Daar staat immers geen prijs op, anders dan wat hij nu toch al betaalt. Het ontlokte aan John Chipman, directeur van de Britse denktank IISS, de verzuchting dat het “mystificerend” en “niet strategisch” is dat “machtige westerse landen elke vorm van escalatiedominantie gunnen aan dit regime”.

Dus waar staat de oorlog na twee weken? Grozny was één stad, Poetin koerst nu af op de vernietiging van een veelvoud van Grozny’s. Al dagen wordt gewaarschuwd voor een nieuwe ‘false flag’-operatie, chemisch of rond kerncentrales. En Rusland vordert militair gestaag, op meerdere fronten.

Poetin heeft zich vergist in het type oorlog dat hij voert, wat hem duur kan komen te staan op het slagveld, maar hij is gebrand op succes door bloedige escalatie. Oekraïne wacht een inktzwarte derde oorlogsweek, maar kan niet opgeven. En het Westen? Dat hoopt op onderhandelingen, een snel einde aan de oorlog. Het kijkt toe hoe de Europese ordening definitief wordt vernietigd, bewaakt zijn enige rode lijn (NAVO-grondgebied) en hoopt er verder het beste van.