Van toga naar kalasjnikov: Oekraïense rechter jaagt nu op Russische infiltranten in Kiev

De laatste dag waarop hij, strak in pak, als raadsheer van het hooggerechtshof in Kiev naar zijn werk ging, kan de 40-jarige Ivan Mishchenko zich niet meer herinneren. Was het een woensdag, een donderdag? De dagen en hun namen doen er al even niet meer toe. Hij keek die ochtend op kantoor naar het nieuws, overlegde met zijn collega’s en wist dat het oorlog was. Hij ging direct terug naar huis, pakte spullen voor zijn vrouw en drie kinderen en bracht ze de grens over, naar een veilige plek.

Dat was deel één van zijn plan. Daarna kwam deel twee: terugkeren naar Kiev en helpen zijn geboortestad te verdedigen.

Dus nu loopt en slaapt hij sinds anderhalve week in militaire kleding en heeft hij voor het eerst van z’n leven een geweer om z’n nek hangen. Hij heeft een paar dagen training gehad, de basis. Z’n geweer uit elkaar halen, schoonmaken en weer in elkaar zetten, gaat hem nu makkelijk af. Het went snel, vertelt Mishchenko aan de telefoon. Hij sprak afgelopen week drie keer met de Volkskrant en appt korte berichten. Droog en feitelijk vertelt hij in het Engels hoe zijn leven is veranderd.

In Kiev sloot hij zich aan bij een eenheid die bestaat uit mannen met allerlei achtergronden. Sommigen hebben eerder gevochten, in de Donbass bijvoorbeeld, in het oosten van Oekraïne. Een paar werkten net als Mishchenko bij het gerechtshof, een aantal ict’ers zit ertussen, een vertegenwoordiger in televisieschermen, kortom: van alles. Ze zijn met twee groepjes van zes man. Hun basis is op een geheime locatie. Bij zijn eigen huis in Kiev is Mishchenko niet meer geweest.

Geheime Russische codes 

Hun dag begint meestal om half 7 ’s ochtends, na onrustige nachten. Om de zoveel tijd gaat het luchtalarm af en vallen er bommen. Meestal is dat rond 4 of 5 uur in de ochtend, de uren dat je lijf het liefst zo diep mogelijk in slaap is, ook de mannen die de antiraketinstallaties bedienen hebben het dan moeilijk.

Daarna gaan ze op pad, op zoek naar Russische infiltranten en plunderaars. De stad zo goed mogelijk veilig houden. Dat is hun taak. De infiltranten zitten al een maand of zo verstopt in de stad, weet hij inmiddels. Bij alle verhuurbedrijven van appartementen hebben ze de lijsten opgevraagd van mannen tussen de 25 en 65 jaar die twee weken voor de oorlog begon een huis huurden. Ook krijgen ze tips van inwoners.

Vaak gaat het om locaties vlak bij belangrijke gebouwen, zoals ministeries, het kantoor van veiligheidsdiensten of stroominstallaties. Op die gebouwen treffen ze soms markeringen aan met fluorescerende verf: klaar om door de Russen gebombardeerd te worden. Dus rijden ze rond met verf, gewone muurverf, die ze er overheen smeren. Zo nu en dan weten ze een Rus op te pakken, die ze uitleveren aan de geheime dienst.

Hij is weer begonnen met roken, eigenlijk al direct toen de oorlog begon. Maar goed, dat zal z’n vrouw Nina hem niet kwalijk nemen. Probleem is nu dat hij alleen maar Winston-sigaretten kan krijgen, tamelijk smerige dingen. Nergens heeft hij tot nu toe ergens een pakje Marlboro kunnen vinden, vertelt hij woensdag. Natuurlijk is dat niet van levensbelang, maar hij zou toch dolgraag een echte Marlboro-sigaret willen roken.

Zijn laatste zaak

De stad ligt er verlaten bij, vertelt Mishchenko. Op bijna alle kruispunten ligt puin om de Russische voertuigen, die ze ooit verwachten, tegen te houden. Overal lopen honden en katten, achtergelaten door hun gevluchte eigenaren, en nu op zoek naar voedsel om te overleven. Soms stoppen de mannen om de dieren wat te eten te geven.

Er is nog stroom en warm water. Sommige winkels zijn open, zoals apotheken, supermarkten en een enkel tankstation. Vooralsnog komen er nog altijd nieuwe voorraden de stad in. ‘Kiev is groot. Het is bijna onmogelijk om de stad helemaal af te sluiten.’ Sommige mensen gaan zelfs nog naar hun werk.

In de nacht zoeken ze ook naar plunderaars. Er geldt een avondklok in de Oekraïense hoofdstad, dus iedereen die dan nog op straat loopt, is verdacht. Voor de onderlinge communicatie gebruiken ze wachtwoorden die Russen niet kunnen uitspreken. Willekeurig gekozen woorden waar Russen direct over struikelen. Luister, zegt hij, een voorbeeld van een paar dagen terug. In het Oekraïens klinkt het: ‘Boekwinkel onzin.’ Geen Rus die dat kan zeggen.

De laatste zaak waar Mishchenko als rechter aan werkte, betrof het faillissement van een bank. Net voordat die failliet ging, hadden de eigenaren hun bezittingen weggesluisd of snel doorverkocht. De schuldeisers bleven met lege handen achter. Een ingewikkelde zaak, zegt hij. Want wisten de kopers van de bezittingen dat ze illegaal iets uit de boedel van het faillissement kochten? De laatste dagen moest hij er nog aan denken. Maar ach, het is allemaal volstrekt onbelangrijk nu.

Patriottische liederen

Natuurlijk heeft hij het moeilijk. Vooral als hij aan zijn vrouw Nina en zijn zonen Mykyta (12) en Danylo (3) en dochtertje Maya van bijna 11 maanden denkt. ‘Ik ben geen militair, hè. Ik ben ook maar een normale jongen.’ Elke dag heeft hij via de telefoon contact met z’n gezin. Ze zijn veilig, in een Europees land, dat is het belangrijkste.

Hij houdt van reizen, de wereld zien en het kennismaken met andere culturen. Hij heeft een filmclub met vrienden. Twee maanden geleden waren ze voor het laatst bij elkaar. Ze keken de Koreaanse film Burning, gebaseerd op een boek van een Japanse schrijver. ‘Erg goed.’

Met zijn nieuwe ‘broeders’ proberen ze de moraal erin te houden. Ze zingen vaak oude Oekraïense liederen, over het moederland, strijd en overwinning en over een heroïsche dood. ‘Persoonlijk heb ik meer met liefdesliedjes.’

Mishchenko werd vijf jaar geleden rechter, na een carrière als advocaat, waarbij hij vooral bedrijven bijstond. Hij meldde zich aan omdat hij vond dat het rechtssysteem toe was aan hervorming. Sinds vorig jaar is hij ook lid van een internationale commissie van juristen, die Oekraïense rechters op onafhankelijkheid beoordeelt. In die commissie werkt hij samen met de Nederlandse advocaat Robert Hein Broekhuijsen, bekend als officier van justitie bij de vastgoedfraude. Maar goed, dat ligt nu allemaal stil. Terwijl ze hun best deden om hun land te hervormen en de corruptie aan te pakken, schieten de Russen het nu aan flarden.

Gebraden kip en Marlboro's

Hij had nooit gedacht dat ze het echt zouden doen. Vaak hadden ze het erover, met vrienden. Dat de Russen in Donbass iets zouden proberen, oké, maar bommen op Kiev? Onmogelijk. Mishchenko stopt even met praten en steekt z’n telefoon in de lucht. ‘Hoor je dat?’ Het luchtalarm gaat weer. Maar ze gaan eigenlijk nooit meer de schuilkelders in.

Alles went snel, zegt hij. Eerst was er ongeloof en woede, en natuurlijk angst. Maar nu is er acceptatie. Het is zo. Hij leeft bij de dag. Vorige week sprak hij nog wat Russische vrienden. En toen voelde hij ineens een diepe haat. Maar ook dat is verdwenen. ‘Ik voel niks meer. Ze bestaan niet meer.’

Een goede maaltijd, daar zou hij wel zin in hebben. Meestal eten ze opgewarmd fastfood uit de magnetron. Dat spoelt hij weg met energiedrankjes. Als hij nu gewoon kon kiezen? Dan zou hij een lekker stuk vis nemen. Hij vindt het niet makkelijk om de moed er in te houden, maar hij moet wel. ‘Zonder heb ik niks.’

’s Avonds stuurt Mishchenko nog een appje. Ze hebben een Oekraïense verrader opgespoord die de Russen voedsel en benzine leverde. Het verraad verbaast hem niet. Zo gaat dat in oorlogen. Vannacht hopen ze hem op te pakken. 

En ze hadden geluk. Een paar buren kwamen gebraden kip brengen als avondeten.

De volgende ochtend stuurt hij opnieuw een kort berichtje. Ze hebben de nacht – onrustig, met veel bombardementen – weer overleefd. En vanochtend toen ze de stad in gingen, had hij mazzel. Mishchenko stuurt een fotootje. Twee pakjes Marlboro.