‘China is er als de dood voor om als een ‘bad apple’ afgeschilderd te worden’

Al drieënhalf jaar onderzoekt Steven Langendonk de rol van Chinese diplomaten in verhouding tot internationale organisaties als de Europese Unie of de Verenigde Naties. Nu in de westerse wereld steeds meer vragen rijzen over de positie van China tegenover Rusland in de oorlog met Oekraïne, trappen we volgens Langendonk al te makkelijk in misverstanden over de houding van China. 

Over welke misverstanden heeft u het?

“Bijvoorbeeld over de misvatting om in elke sneer van Chinese diplomaten of politici richting het Westen een aanval te zien. En het misverstand dat wat die diplomaten zeggen in organisaties als de VN-Veiligheidsraad ook echt representatief is voor de positie van het land, of de richting die het uit wil. Dat is het vaak niet. De uitspraken van die diplomaten zijn veeleer voor de bühne, het is wat ze willen communiceren aan de wereld en aan het eigen volk. Voor de communicatie naar Rusland of de VS toe gebruiken ze liever andere, rechtstreekse kanalen. 

“Dat in Peking instructies worden gegeven om geen negatief nieuws te publiceren over de Russische invasie, is ook geen duidelijke steunbetuiging aan Rusland. Het mag dan wel zo lijken dat China op dit moment aan Russische kant staat, maar dat lijkt me te kort door de bocht.”

China is dus niet opgetogen met deze oorlog?

“Dat denk ik niet. China is het meest gebaat bij een min of meer stabiele wereld waarin het zijn economische macht kan vergroten. De zware sancties tegen Rusland en de ferm gestegen prijzen voor olie en gas hebben ook op dat land een impact. Bovendien lijkt het erop dat de graanprijzen zullen stijgen en daardoor ook voor sociale onrust in regio’s als het Midden-Oosten kunnen zorgen. Dat ziet de Chinese president Xi Jinping liever niet gebeuren.

“Daarnaast heeft China sinds de eeuwwisseling goede banden gesmeed met Rusland. Jarenlang heeft Xi Jinping verkondigd dat de band met Rusland belangrijk is voor de stabiliteit in de wereld. Die perceptie is natuurlijk weg door Poetins agressie tegen Oekraïne. Ook daar is Xi beducht voor. Hij wil vermijden dat hij het verwijt krijgt dat hij zich compleet verkeken heeft op Rusland. Vandaar dat zijn diplomaten tot nog toe dit conflict frameden als een met een lange voorgeschiedenis, dat vroeg of laat sowieso zou uitbreken. 

“China kan, met andere woorden, Rusland volgens mij niet keihard veroordelen. Want dat zou bij de eigen bevolking meteen vragen oproepen over het inschattingsvermogen van de leiders. En als Xi Jinping Rusland tegen zich in het harnas zou jagen door zelf sancties uit te roepen of de invasie keihard te veroordelen, dan speelt hij ook een belangrijke partner kwijt. Dan zou China ook zijn invloed op Rusland kwijtspelen, en die invloed wil het graag behouden.”

Tegelijkertijd drijft China ook veel handel met Oekraïne. Dat lijkt me een lastige spagaat.

“Vandaar dat ik ook niet meteen denk dat China er vooraf van op de hoogte was dat Rusland Oekraïne echt zou binnenvallen. In de eerste dagen na de invasie zag je dat Chinese diplomaten zich in de Veiligheidsraad erg op de vlakte hielden. Ze haalden bij manier van spreken een fichebak boven met heel algemene, weinigzeggende verklaringen. Voor mij wees dat er vooral op dat het Chinese leiderschap nog geen keuze had gemaakt over zijn positie in dit conflict.

“De Chinese retoriek is voor veel toeschouwers gewoon lastig te duiden. Kijk bijvoorbeeld naar de persconferentie van de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi van maandag. De meeste waarnemers hadden vooral aandacht voor zijn uithalen naar de Verenigde Staten. Wang Yi verweet het Westen, net als Rusland, te verregaande ‘blokvorming’ in onder meer de NAVO. Volgens China is dat een destabiliserende factor die de wereldorde weinig goed doet. 

“Tegelijk wees Wang Yi op de jarenlange vriendschap met Oekraïne. Velen zien dat als tegenstrijdig, maar ik zie dat niet zo. Xi Jinping is er nu eenmaal op uit om met elk land de best mogelijke banden te bewaren. Zodra Oekraïne de indruk zou krijgen dat China openlijk Ruslands kant kiest, zou er meteen gesproken worden over een Russisch-Chinese as. Dan zou ook het Westen die framing overnemen en zouden de relaties met China verslechteren.”

Kan China zich dan opwerpen als bemiddelaar in dit conflict, zoals wordt gehoopt?

“Voor China zou het inderdaad de beste uitweg zijn als deze oorlog snel stopt. Wat voor de leiders telt, is de reputatie van hun land in de wereld. Als pakweg de regering van Tanzania in hen een betrouwbare partner ziet, opent dat de deur voor meer samenwerking. China is er als de dood voor om als een bad apple afgeschilderd te worden, en die visie is door het Westen de laatste jaren net meer en meer naar voren geduwd. 

“Als China erin zou slagen te bemiddelen in dit conflict, dan komt het als de moreel zuivere actor uit dit verhaal. Anders dan de bloeddorstige NAVO en EU, die er meteen opgesprongen zijn met zware sancties, kan China zich dan op de borst kloppen dat het verantwoordelijk gehandeld heeft. De toekomst zal uitwijzen of dat beeld van China als verantwoordelijke actor ook houdbaar is.”