De ‘meest verwoeste stad ter wereld’ en tienduizenden burgerdoden: Kiev vreest hetzelfde lot als Grozny te moeten ondergaan

Zjivoet ljoedi, “Hier wonen mensen”, stond er in Grozny op de muren van appartementen gekalkt toen ik in februari 1995 de Tsjetsjeense hoofdstad binnenliep, die net daarvoor door Russische troepen was ingenomen. Veel hadden die zich er niet van aangetrokken: overal gaapten er gaten in de gebouwen. Hoe dichter je bij het centrum kwam, hoe groter de verwoestingen. Het leek Berlijn aan het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Tussen de ruïnes dwaalden inwoners verdwaasd rond. Na weken van bombardementen waren ze uit hun schuilplaatsen gekropen en zagen ze de gigantische destructie die het Russische leger, met de zegen van president Boris Jeltsin, aan had gericht. ‘Dit is niet Stalingrad, dit is veel erger. Dit is Jeltsingrad’, zei een vrouw die ook onder de zwaarste beschietingen op een bovenverdieping bij haar invalide man was gebleven.

Hooguit “een paar uur” dacht de Russische minister van Defensie Pavel Gratsjov aanvankelijk nodig te hebben om Grozny in te nemen. Maar toen zijn tanks en pantserwagens op oudejaarsdag 1994 de stad binnenreden om de opstandige president Dzjochar Doedajev af te zetten,  kwamen zij onder hels vuur te liggen van Tsjetsjeense strijders die zich overal in huizen hadden verschanst.

De hel van Grozny

De Russische bestorming liep uit op een dramatisch fiasco. Een groot deel van de pantsereenheden werd vernietigd. Tal van Russische militairen werden gedood of gevangengenomen. Veel dienstplichtige soldaten wisten nauwelijks waar ze waren of wat het doel van de operatie was. Sommige gevangenen vertelden achteraf dat ze slechts een paar schietoefeningen achter de rug hadden voor ze de hel van Grozny in werden gestuurd.

Wat betreft aantal en bewapening stelde het leger van de net uitgeroepen republiek Itsjkeria, zoal de Tsjetsjenen hun land noemden, weinig voor in vergelijking met de Russische troepenmacht. Maar anders dan de Russen waren de Tsjetsjenen, en dat geldt nu ook voor de Oekraïners, uiterst gemotiveerd: zij verdedigden hun eigen gebied. Velen van hen hadden ook in het Sovjet-leger gediend en kenden de vijand dus goed.

Daarbij kwam dat de Russische president Jeltsin zich had misrekend over de steun die hij onder de Tsjetsjenen had. Een deel van hen stond aanvankelijk achter een door Moskou gesteunde tegenregering. Maar zodra het Russische leger binnentrok, sloten de Tsjetsjenen zich massaal aan bij de verdedigers van Grozny.

Na de vernederende afloop van de geplande bliksemoperatie besloot de Russische legerleiding een methode te kiezen waarbij de burgerbevolking niet werd gespaard. Vanop veilige afstand begonnen ze de stad, inclusief woonwijken, te bestoken met zwaar artilleriegeschut en mobiele lanceersystemen. Die lieten dag in dag uit een regen van duizenden granaten en projectielen op de stad neerdalen, terwijl gevechtsvliegtuigen raketten op Grozny afvuurden.

Vooral het centrum, bij het Minoetkaplein en het even verderop gelegen presidentiële paleis van Doedajev, was het doelwit van zware bombardementen waarbij totaal geen rekening werd gehouden met de ongeveer 400.000 inwoners van de stad. Een deel van hen was gevlucht, maar vooral de etnische Russen waren in Grozny achtergebleven. Anders dan hun Tsjetsjeense stadgenoten hadden zij geen familie op het platteland of de bergen.

Ook wat dat betreft, lijkt de situatie op die van nu. In Charkiv, dat nu zwaar onder vuur wordt genomen door de Russische troepen, wonen nog steeds veel Russen. Al zal een deel van de ongeveer 400.000 Russische inwoners inmiddels zijn gevlucht voor de ‘bevrijders’ uit Rusland.

Pas na twee weken van beschietingen slaagden de Russische troepen erin het centrum van Grozny in te nemen. De slag om de stad kostte zeker 30.000 burgers het leven, van wie een groot deel etnische Russen. 

De meest verwoeste stad ter wereld

De Russische overwinning bleek grotendeels schijn. Overdag heerste het Russische leger in Grozny, maar ’s avonds trokken de militairen zich terug in hun bunkers. Zodra het duister werd, regeerden de Tsjetsjeense opstandelingen. Uiteindelijk wisten zij de stad weer grotendeels in handen te krijgen, waarna de Russen zich na anderhalf jaar vechten uit Grozny terugtrokken.

Drie jaar later lanceerde Poetin, toen nog premier, een tweede oorlog tegen de Tsjetsjenen om die ‘schande’ uit te wissen. Ditmaal omsingelden de Russische troepen Grozny. Ze begonnen een nieuw meedogenloos bombardement op de belegerde stad, een wrede methode waarmee Poetin nu ook Charkiv, Marioepol en binnenkort waarschijnlijk ook Kiev op de knieën probeert te dwingen.

Na een maand van bombardementen namen de Russen de totaal aan puin geschoten stad in. De “meest verwoeste stad ter wereld”, noemden de Verenigde Naties Grozny. Tegenwoordig zwaait Ramzan Kadyrov, een door Poetin aangestelde meedogenloze dictator, de scepter over de inmiddels herbouwde stad. Tussen de protserige wolkenkrabbers en een gigantische moskee lopen brede boulevards, sommige cynisch genoeg vernoemd naar Poetin en zijn generaals.