Een warme schoolmaaltijd voor elk kind: een goed idee?

“Onze kleuters genieten echt van hun maaltijd en van het samen eten,” zegt Steven Dejongh, facilitair directeur in kleuter- en basisschool Klimrek in de Gentse Brugse Poort. Sinds half september schuiven ruim honderd kleuters er ‘s middags aan voor een gratis en gezonde lunch. Veel leerlingen van het Klimrek leven in moeilijke thuissituaties. “We zien veel kinderen met een lege brooddoos opdagen, of met ongezond eten zoals een worstenbroodje of zelfs koude frietjes.” Dejongh moest dan ook geen twee keer nadenken om in te tekenen op het Gentse proefproject Lekkers op School, dat scholen een budget toekent om betaalbare tot volledig gratis gezonde maaltijden aan te bieden. 

Onderzoekers van de HOGent en de KU Leuven volgen in het Klimrek op wat de impact op het welbevinden en de leerprestaties van de kinderen is. Dejongh is alvast enthousiast. “De kinderen eten in kleine groepjes in de klas met hun leerkracht en vrijwilligers. Het is een rustig moment dat we aangrijpen om hen iets bij te brengen over gezond eten. Ik hoop dat we dit ook na dit proefproject kunnen blijven doen.”

Er zijn nog scholen en steden die op eigen initiatief iets tegen lege brooddozen proberen te doen. Zo trekt de stad Antwerpen 40 miljoen euro uit voor het soortgelijk project Smakelijke School. Maar dit is een kwestie die een aanpak op Vlaams niveau vereist, vindt parlementslid Jean-Jacques De Gucht (Open VLD). Hij pleit in een conceptnota om elk kind een gezonde, warme schoolmaaltijd aan te bieden, en die gratis te maken voor de kwetsbaarste kinderen. “Als welvarende regio is het onze plicht om ervoor te zorgen dat elk kind ten minste één gezonde warme maaltijd per dag kan eten.”

Daar zijn volgens De Gucht diverse redenen voor. “Gezonde voeding is voor kinderen in volle ontwikkeling uiteraard erg belangrijk en het kan hen gezonde eetgewoonten bijbrengen voor de rest van hun leven.” Nederlands onderzoek laat zien dat kinderen meer groenten en volkorenproducten eten en meer water en melk drinken wanneer scholen daarin voorzien, dan wanneer ze een eigen lunch meebrengen. Een gezonde schoollunch zou het voedingspatroon van kinderen aanzienlijk kunnen verbeteren, besluiten de onderzoekers.

Maar de impact reikt verder dan louter gezondheid. “Slechte voeding ondermijnt het leervermogen en legt zo een hypotheek op het onderwijs als ‘kansenmachine’ in onze samenleving”, zegt De Gucht. Ook pedagoog Pedro De Bruyckere (Arteveldehogeschool) verwijst naar onderzoek waaruit een positieve impact van gezonde voeding op de leerprestaties blijkt. “Die studies gaan wel vaak over de impact van een goed ontbijt, maar ze ondersteunen het principe dat je beter leert met een goed gevulde maag.” De Bruyckere wijst wel op een cruciaal aspect. “Het aanbod mag niet te vrijblijvend zijn. In een land als Zweden, waar dit echt een onderdeel is van de schoolcultuur, zie je grotere positieve effecten.”

Te lang verwaarloosd

In de praktijk voltrekt zich bij ons een omgekeerde evolutie. In 2015 boden respectievelijk 66 en 62 procent van de lagere en secundaire scholen nog warme maaltijden aan. In 2019 was dit nog 56 en 52 procent, blijkt uit onderzoek door het Instituut Gezond Leven. De coronacrisis deed nog meer scholen afhaken.

Is dit überhaupt iets waar overbevraagde scholen zich mee moeten bezighouden? Onderwijsexpert Dirk Van Damme vindt van wel. “Ongezonde voedingsgewoontes bij kinderen zijn een groeiend probleem, waar we als samenleving later een prijs voor betalen. En de school is de omgeving bij uitstek waar je daar iets aan kan doen.” Van Damme zag hoe strengere regelgeving rond catering schoolkeukens deed sluiten. “Het was vroeger heel normaal dat scholen maaltijden aanboden, en dat is het in veel andere landen nog steeds. Wij hebben dat te lang verwaarloosd.”

Landen als Zweden en Finland serveren al langer gratis, gezonde schoollunches voor alle kinderen. De Finnen doen dat al sinds 1948. De Gucht verwijst naar Zweeds onderzoek dat een positief verband toont tussen gratis schoolmaaltijden en de doorstroom naar de universiteit en het inkomen op latere leeftijd. “Het is een investering in de toekomst”, vindt ook de Finse overheid.

Zo ver als de Scandinaven wil De Gucht echter niet gaan. “Anders wordt het financieel een heel ander debat.” Ervan uitgaand dat een kleine 10 procent van de Vlaamse kinderen in armoede opgroeit, zou dat volgens De Gucht zo’n 60 à 70 miljoen kosten. Die raming houdt enkel rekening met de kost van de maaltijden zelf, niet met de nodige ondersteuning.

Het Netwerk Tegen Armoede is voorstander van een goed doordacht en inkomensgerelateerd systeem van schoolmaaltijden. “Dat kan voor kinderen in armoede een verschil maken”, aldus algemeen coördinator Heidi Degerickx. 

“Het lijkt mij in de praktijk echter niet eenvoudig te bepalen wie voor een gratis maaltijd in aanmerking komt”, zegt armoede-expert Wim Van Lancker (KU Leuven). “Bovendien moet dat op een niet-stigmatiserende manier, en mensen die in armoede leven doen er vaak alles aan om dat te verbergen. Een universele aanpak lijkt mij effectiever. Anders zou dit een maat voor niets kunnen zijn.”