Professor Criekemans: "Voor Rusland is dit méér dan oorlog, het ziet dit als systeemcrisis met het Westen"

Drie weken oorlog in Oekraïne leveren een gemengd beeld op. "Enerzijds lijkt het erop dat er gesprekken aan de gang zijn, waarbij vooral de Oekraïense president Volodimir Zelenski schuift met zijn onderhandelingspositie", duidt professor Criekemans bij VRT NWS. "Anderzijds is er de slag op het terrein die altijd maar verhevigt". Het bombardement van een theater in Marieopol, waar zich mogelijk honderden burgers schuilhielden voor het geweld, is een nieuw dieptepunt in de oorlog.

Het Russische leger lijkt steeds driester te werk te gaan, nu de opmars in Oekraïne minder vlot verloopt dan Rusland had gehoopt. "Plan A - een beetje druk uitoefenen met militaire speldenprikken en hopen dat de regering-Zelenski valt - is niet gelukt", zegt Criekemans. "Plan B waren precisiebombardementen, maar Rusland zit intussen door zijn voorraad heen. En nu zijn we beland bij plan C. Dat is het oude sovjethandboek: zware militaire middelen die worden gebruikt, de wurging van verschillende steden." 

Wat wil Rusland met Oekraïne? "In het Russische handboek zijn verschillende modellen mogelijk. Zo zou Oekraïne misschien kunnen blijven bestaan, zij het bijvoorbeeld met Russisch interventierecht. Duidelijk is in elk geval dat Rusland een zogenoemd veilige bufferzone wil creëren."  

Maar duidelijk is ook, meent Criekemans, dat Rusland - of toch de radicalen rond Poetin - dit als iets veel groters zien. 

"Namelijk als een systeemcrisis met het Westen, die moet worden uitgelokt om de Russen te verdedigen in het buitenland en misschien een grotere geopolitieke entiteit te creëren, die nog relevant kan blijven in het wereldsysteem in de toekomst. Ik denk dat we er rekening mee moeten houden dat het voor Rusland méér is dan de oorlog in Oekraïne. Dat het voor hen gaat om het verdedigen van Rusland in het wereldsysteem. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov heeft dat vorige week ook even gezegd tijdens de gesprekken in de Turkse badplaats Antalya. Het Russische vraagstuk, de plaats van Rusland in het wereldsysteem, is sinds de implosie van de Sovjetunie nooit opgelost, en dat is de voedingsbodem voor dit conflict."

Volgende week komt de Amerikaanse president Joe Biden naar Brussel, waar hij zowel de NAVO als de EU-top zal bezoeken. Tijdens die bijeenkomsten zal werk moeten worden gemaakt van het op elkaar afstemmen van de sancties die werden opgelegd aan Rusland. Ten tweede zal ook moeten worden nagedacht over een strategie, zegt Criekemans. 

"Want tot nu toe is eigenlijk alleen maar gereageerd op de gebeurtenissen van het moment, terwijl je ook moet nadenken over waar je wilt landen. Oekraïne is aan het onderhandelen met Rusland, maar dit conflict heeft grotere geostrategische en geo-economische implicaties. 

Je wilt dat er een oplossing is, maar dat mag er ook geen zijn waarbij Rusland tot de conclusie komt dat een beperkte oorlog in Europa mogelijk is, waardoor ze dit zouden kunnen herhalen. Anderzijds zou het Westen een conditionaliteit moeten brengen in de sancties. Als er een opening is in het diplomatiek overleg, moet er bereidheid zijn om een deel van de sancties weg te nemen, bijvoorbeeld bij een wapenstilstand of het terugtrekken van troepen."