Lage opkomst, grote versnippering: bieden Nederlandse verkiezingen vooruitblik op 2024?

Nooit eerder gingen er in Nederland zo weinig mensen naar de stembus als bij deze lokale verkiezingen. Nauwelijks 50,3 procent van de stemgerechtigde kiezers bracht effectief zijn of haar stem uit, dat is minder dan de 55 procent in 2018. Een tweede vaststelling: het politieke landschap in Nederland versnippert in sneltempo. Alleen al in Maastricht namen 23 verschillende partijen deel aan de gemeenteraadsverkiezingen.

Anders dan in Vlaanderen, waar de nationale partijen de gemeenteraadsverkiezingen domineren, is het in Nederland veel moeilijker om de uitslagen te interpreteren. In de meeste gemeenten zijn het niet de landelijke partijen die als grootste partij uit de stembus komen, maar lokale lijsten. Soms zijn die lokale lijsten vermomde versies of coalities van landelijke partijen, maar veel vaker dan in Vlaanderen bestaan er in Nederland echt lokale partijen, zonder binding met de landelijke politiek. Die lokale lijsten haalden alles samen nu zelfs 36,4 procent van alle stemmen binnen, ook dat is een record.

Richting Nederlandse cijfers

Een lagere opkomst, grotere versnippering en meer lokale partijen: bieden de Nederlandse verkiezingen daarmee een voorafspiegeling van wat ons straks in Vlaanderen te wachten staat? In oktober 2024 moeten ook wij opnieuw naar de stembus voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen, maar de Vlaamse regering besliste vorig jaar dat de opkomstplicht afgeschaft wordt. Net zoals in Nederland zal het bij onze lokale verkiezingen dan niet meer verplicht zijn om naar het stemhokje te gaan.

“Op termijn zie ik de opkomstpercentages langzaam richting Nederlands niveau gaan, maar ik verwacht niet dat de opkomst in Vlaanderen meteen naar 50 procent zal dalen”, zegt professor politicologie Herwig Reynaert (UGent), die gespecialiseerd is in lokale verkiezingen. “Ten eerste is 2024 een speciaal jaar, met eerst federale, regionale en Europese verkiezingen in mei. Dan zal er wel nog opkomstplicht zijn. Veel mensen zullen, misschien ook door de verwarring, ook gewoon in oktober opnieuw gaan stemmen. Bovendien zijn de gemeenten in Vlaanderen nog kleiner dan in Nederland, met gemiddeld 20.000 inwoners tegenover 45.000 of 50.000. De afstand tussen politiek en burger is daardoor kleiner, waardoor mensen gemakkelijker te overtuigen zijn om te gaan stemmen. Door de afschaffing van de opkomstplicht zullen partijen lokaal ook hun stinkende best doen om de kiezer naar de stembus te krijgen.”

Herverkaveling

De grote politieke versnippering ziet Reynaert niet meteen overslaan naar ons land. “Er is al sprake van een zekere versnippering in Vlaanderen, maar nog niet zoals dat in Nederland het geval is. Er zitten daar partijen in de lokale meerderheid die zo klein zijn dat ze niet eens een wethouder hebben. Bij ons zijn er ook minder echt lokale partijen. Dat heeft er wellicht mee te maken dat in Nederland de vervlechting tussen de gemeenten en de hogere politieke echelons kleiner is dan bij ons. In Vlaanderen staat een partij als CD&V, die ook regionaal macht heeft, lokaal nog altijd heel sterk.”

Reynaert denkt zelfs dat de nieuwe verkiezingsregels in Vlaanderen de versnippering kunnen tegengaan. “Nu de burgemeester anders aangeduid zal worden (de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen van de grootste fractie van de coalitie wordt vanaf 2024 automatisch burgemeester, red.) zal het voor politieke partijen belangrijk zijn om als grootste uit de stembus te komen. We zien nu al dat er in Gent bijvoorbeeld gesproken wordt over een kartel van de traditionele partijen Open Vld, Vooruit en CD&V. In die zin zou de herverkaveling op lokaal niveau zelfs een voorbode kunnen zijn van een herverkaveling op hoger politiek echelon en dus net de versnippering kunnen tegengaan.”