Geen oorlog, maar terreur: “Deze bom was een boodschap”
Je schrijft in grote letters “kinderen” op het plein voor de ingang, in de hoop dat de bommen andere doelen kiezen. Je gaat de schuilkelder binnen, met meer dan duizend anderen. En je stelt je kroost gerust – hier gaan ze ons niks doen. Tot er toch een bom valt. “Dit is een boodschap aan alle anderen in Oekraïne: je bent nergens veilig.”
“Nu begrijp je waarom er oorlogswetten en conventies bestaan”, zegt hoofddocent psychologie Bram Vervliet (KU Leuven), gespecialiseerd in angst. “Mensen kunnen veel aan. Moeilijke uitdagingen, traumatiserende omstandigheden. Maar de voorwaarde is wel: een veilige basis behouden. Een thuis waar je kan opladen en ontspannen. Zelfs in een gevaarlijke wereld maakt een veilige thuis het verschil. Die momenten van veiligheid maken je veerkrachtig. En daarom is het vreselijk wat hier gebeurd is.”
Onder het theater in Marioepol lag een schuilkelder waar meer dan duizend burgers dat veilig onderkomen hadden gevonden. In de hoop om weer een beetje te kunnen opladen. “Als dat laatste stukje veiligheid wordt weggeslagen, dat laatste plekje waar je nog vertrouwen in had… Dan beland je in complete onvoorspelbaarheid. En dat in levensbedreigende omstandigheden. Alle ingrediënten zijn aanwezig voor langdurige traumatische klachten.”
Terreur
Rusland van zijn kant beweert dat de bommen afkomstig zijn van een extreemrechtse Oekraïense groepering, Azov. Maar daar zijn geen bewijzen voor. Amerikaans president Joe Biden greep de gelegenheid aan om zijn Russische collega te omschrijven als een oorlogsmisdadiger. Psycholoog Bram Vervliet noemt de bom boven de schuilkelder een daad van terreur. “Het is letterlijk een terreuraanval. Het gaat niet om de paar slachtoffers die je ter plaatse maakt, het is een boodschap aan de hele gemeenschap, aan alle Oekraïners: geen enkele burger is nog veilig in Oekraïne. Nergens meer.”
“Kinderen”, staat er in het Russisch op het plein — © via REUTERS
Hoe traumatiserend ook, een ervaring als deze hoeft geen onomkeerbare gevolgen te hebben. Als de burgers uit de schuilkelder ooit als vluchteling in ons land terecht zouden komen, staan de steunplannen klaar. “We kennen die trauma’s van na intrafamiliaal geweld of seksueel geweld, of na verkeersongevallen”, zegt Vervliet. “Er zijn heel veel goede behandelingen voor. Er was onder psychologen deze week nog een webinar over trauma’s – men is er echt mee bezig om die vermoedelijke vloedgolf aan te kunnen.”
La vita è bella
“De eerste opdracht is om weer een veilige basis te creëren, en hen te leren vertrouwen dat de wereld een veilige plek is. Dat de oorlogscontext tijdelijk was, en niet meer aanwezig is. Dat is een langdurig psychologisch proces, maar het hoeft ook geen jaren te duren.”
En wat met de kinderen, van wie de aanwezigheid zo duidelijk in witte letters aangegeven was? Die zaten daar in de kelder, door hun ouders op het hart gedrukt dat ze hier echt veilig waren. “Wat je als ouder doet, is proberen om toch iets van een veilige context voor je kind te creëren”, zegt Vervliet. “Een beetje zoals de film La vita è bella, waarin het hoofdpersoon de vreselijke werkelijkheid (van een concentratiekamp, red.) toch op een komische manier opvat. Ouders zullen moeten schipperen tussen het erkennen van de angst, en tegelijk ervoor proberen te zorgen dat hun kinderen zich af en toe in spel kunnen verstrooien.”
