Woorden als "zuivering" en "uitschot": hoe toespraak van Poetin over Russische volk wenkbrauwen doet fronsen

In een televisietoespraak voor zijn regering en regionale leiders sprak president Vladimir Poetin woensdagavond vlammende taal. "Het Russische volk zal altijd in staat zijn om echte patriotten van uitschot en verraders te onderscheiden en simpelweg uit te spuwen, zoals je een vlieg uitspuwt die per ongeluk in je mond vliegt."

Een duidelijke boodschap voor zijn eigen bevolking, en op Poetins woorden wordt over de hele wereld met afschuw gereageerd. Hij spreekt immers ook over "een noodzakelijke zuivering van de samenleving" die Rusland "alleen maar sterker zal maken".

Het is slechts een deel uit een veel langere toespraak van zo'n 37 minuten, zegt correspondent Geert Groot Koerkamp vanuit Moskou. "Voor een groot deel ging die over de rechtvaardiging van waarom Rusland is overgegaan tot de operatie in Oekraïne", legt hij uit in "Laat". 

Wanneer Poetin de sociaal-economische gevolgen van de sancties aanhaalde, passeerde de doelbewuste passage over de zuivering van het Russische volk. "Daarmee levert Poetin kritiek op de mensen die klagen over de gevolgen van die sancties. Mensen die het jammer vinden dat er misschien geen foie gras meer te krijgen zal zijn, of dat ze niet meer naar hun villa in Miami kunnen. Dat zijn mensen die volgens Poetin niet patriottisch denken."

Volgens Groot Koerkamp voert Poetin deze crisis aan als een goede gelegenheid voor de Russen om even stil te staan bij hun leven. "Zij moeten zorgen dat ze hun kapitaal en hun leven in en aan Rusland besteden. Daarmee zegt hij eigenlijk: Wie niet voor ons is, is tegen ons."

Het is dat onderscheid dat Poetin volgens Groot Koerkamp duidelijk wil maken, het gaat dus niet om een zuivering in de letterlijke betekenis van het woord. Poetin hint dus ook niet op het werkelijk uitmoorden van mensen die hij als "verraders" beschouwt.

"Maar je voelt wel dat hij de zaak heel zwart of wit stelt", zegt Groot Koerkamp. "Wie niet voor ons is, is tegen ons. Daarmee doelt hij op ngo’s, allerlei organisaties in Rusland, media en oppositieleden. Vaak zijn dat organisaties die het niet alleen de afgelopen weken, maar al jarenlang moeilijk hebben gekregen door de Russische overheid."

Zowel individuele mensen als organisaties dus, die het in Rusland al langere tijd moeilijk hebben en die in hun functioneren beknot worden door het Kremlin. "Ze zijn bestempeld als buitenlandse agenten en moeten bijvoorbeeld elke drie maanden verslag uitbrengen over hun financiële zaken."

Die mensen en organisaties behoren volgens Poetin tot de "vijfde colonne". "Zij wonen en werken wel in Rusland, maar zitten eigenlijk met hart en ziel in het Westen", legt Groot Koerkamp uit. "In het licht van de huidige crisis doelt Poetin op een zuivering van de Russische samenleving waarbij je het kaf van het koren kunt scheiden. Die mensen die met hart en ziel bij het Westen zijn, kun je volgens Poetin "uitspuwen als een vliegje dat in je mond is gevlogen"."

Het lijkt wel een ultieme poging van Poetin om de zaken in zijn land op scherp te zetten. Maar wat er met het zogenoemde "uitschot" in zijn land moet gebeuren en of er effectief een tweedeling onder Russische burgers komt, daarover is Poetin minder expliciet.

Toch kunnen we al vermoeden wat er zal gebeuren, zegt Groot Koerkamp. "Dat hebben we de afgelopen jaren immers al enkele keren gezien. In december, nog niet zo lang geleden dus, werd de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial geliquideerd. Vorige week is daar in stilte een punt achter gezet." 

Memorial was een organisatie die de voorbije dertig jaar nauwgezet informatie heeft verzameld over de Stalinrepressie van de jaren dertig, maar ook over recentere mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië en in andere delen van Rusland.

"We zien dus dat er eigenlijk al jarenlang een campagne bezig is tegen organisaties die een doorn in het oog zijn van het Kremlin."