Buitenlandse strijders in Oekraïne: vechten voor vrijheid of voedingsbodem voor extreemrechtse "internationale"?

Kort na de Russische invasie kondigde Oekraïne aan dat het een "Internationaal Legioen" ging oprichten met mensen uit alle delen van de wereld die zich geroepen voelen om het land militair te komen helpen. Kiev sprak toen over 16.000 vrijwilligers die zich gemeld hadden, maar over die aantallen is geen duidelijkheid.

Voor een deel zijn dat uiteraard mensen van Oekraïense afkomst of dissidenten uit Wit-Rusland of Rusland, maar er zouden ook veel vrijwilligers zijn die geen enkele band met die regio hebben, behalve dat ze zich geroepen voelen om Oekraïne te helpen om de Russische invasie af te slaan. De woede over de invasie en verwoesting van steden is wereldwijd erg groot en er zullen inderdaad mensen zijn die "de handen uit de mouwen willen steken". 

Er zit daar wellicht veel idealisme achter, maar Oekraïne is wel beducht voor de toestroom van avonturiers, criminelen en extremisten allerhande en zegt dat het de vrijwilligers daarop screent en niet om het even wie in dienst neemt. Wie aanvaard wordt, zou enkele weken militaire opleiding krijgen en moet zich wel voor een jaar verbinden aan dienst in Oekraïne. U kan dus niet zomaar weg, tenzij u van desertie beschuldigd zou worden. (Lees verder onder de foto).

De risico's zijn echter groot. Er is niet enkel het nietsontziende oorlogsgeweld, maar er zijn ook juridische bezwaren. In principe zouden die vrijwilligers onder het oorlogsrecht vallen indien ze in Oekraïns uniform en in dienst van dat leger krijgsgevangen zouden genomen worden, maar een garantie is dat niet. Ook blijft de vraag of enkele weken militaire training voldoende zijn om in een oorlog te vechten. Omgaan met een wapen kan men snel leren, maar gevechtstactieken vereisen toch wel wat meer tijd. De overlevingskansen worden erg sterk bepaald door het niveau van opleiding.

Er zijn een aantal precedenten. Het Franse leger heeft sinds 1831 het beruchte Vreemdelingenlegioen waar mensen uit alle delen van de wereld en met alle achtergronden de wapens ter hand kunnen nemen. Veel andere landen hadden ook zoiets en sommige ook nu nog. (Lees verder onder de foto).

Er is een sterke parallel met de tienduizenden mannen en vrouwen die in de jaren 30 als vrijwilliger naar de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) trokken om er "het fascisme te stoppen" en tegen dictator Franco, maar ook tegen de legers van Hitler,  te vechten. Die "Internationale Brigades" telden naast communisten ook anarchisten, socialisten en zelfs mensen met liberale achtergrond. Ze leden er zware verliezen en konden niet verhinderen dat Franco de macht greep. Tijdens de oorlog stapten veel gewezen "Spanje-strijders" hier in het verzet en zo haalden ze in 1945 alsnog hun slag thuis: het fascisme werd verslagen, maar dan niet in Spanje. Andere ex-brigadisten belandden in het Sovjetleger of in andere Oost-Europese regimes.

Waren de vrijwilligers in Spanje dan vooral links getint, het kan ook een andere kant uit. In de jaren 80 stroomden verontwaardigde moslims uit alle delen van de wereld naar Afghanistan nadat de Sovjet-Unie daar in 1979 was binnengevallen. Met financiële en materiële steun vanuit het Westen (het was Koude Oorlog), Pakistan en Saudi-Arabië en andere Golfstaten vochten ze aan de zijde van de "Mujaheddin" tegen de Sovjets en de communisten. (Lees verder onder de foto).

Uit dat amalgaam van strijders uit Marokko, Egypte, Syrië, Pakistan, Indonesië en andere landen ontstonden netwerken van geradicaliseerde en deels door oorlog en geweld getekende strijders rond het idee van een wereldwijde "jihad" of heilige oorlog. Na het verdrijven van de Sovjets keerden de meeste jihadisten terug naar hun land van oorsprong om er hun ideologie te verspreiden en terreurgroepen op te richten. De contacten bleven behouden over de grenzen heen en het meest beruchte van die netwerken kennen we als Al Qaeda van Osama Bin Laden.

Meer recent trok de zo mogelijk nog meer radicale terreurgroep IS duizenden sympathisanten uit alle hoeken van de wereld naar het "kalifaat" dat IS vestigde te midden van politieke chaos en burgeroorlogen in Irak, Syrië en elders. Ook hier kennen we nu de gevolgen daarvan in de vorm van niets ontziende terreur en verheerlijking van geweld.

Ideologisch lijken IS en Al Qaeda dan ver te liggen van Oekraïne, toch bestaat het risico op een even gevaarlijke situatie. Veel vrijwilligers die naar Oekraïne trekken, zullen daar gehard worden in geweld, maar het risico bestaat dat ze ook aangetrokken zullen worden door extreemrechtse en ultra-nationalistische groepen die daar actief zijn, zoals het Azov-bataljon, ook al is dat een relatief kleine eenheid.

Oekraïne is een democratie die bedreigd wordt door Rusland, maar ook door erg rechtse groepen in eigen land. Vechten veel vrijwilligers in het reguliere Oekraïense leger dan mogelijk voor idealen zoals "de vrijheid in Oekraïne", toch bestaat de kans dat sommigen er terecht zullen komen bij die extreemrechtse groepen. Ook hier dreigt dan het gevaar voor radicalisering (zij het in een andere richting dan Al Qaeda) in combinatie met oorlogservaring en geweld. 

Dat is niet ver van ons bed: in veel landen in  het Westen stijgt het risico van geweld en terreur door "identitaire" of extreemnationalistische groepen en de Duitse veiligheidsdiensten waarschuwen al jaren dat die een even groot of zelfs een groter gevaar beginnen te vormen dan moslimterroristen. Duitsland heeft de voorbije jaren overigens al een aantal extreemrechtse terreuraanslagen beleefd.

Na hun terugkeer zullen de meeste Oekraïne-strijders wellicht geen gevaar vormen, maar een minderheid van geradicaliseerden zou eventueel een katalysator kunnen worden voor dat soort groepen. Hebben veel radicaal-rechtse partijen en bewegingen in Europa zich politiek "verbrand" door hun nauwe contacten met de Russische president Vladimir Poetin, dan kunnen anderen zich mogelijk weer optrekken aan ultrarechtse groepen uit Oekraïne. 

Overigens hebben ook strijders uit Europese landen en zelfs de VS zich aangesloten bij het andere kamp: namelijk dat van de pro-Russische rebellen in het oosten van Oekraïne. Het gaat dan onder meer om Franse, Zweedse, Italiaanse en andere "nationalisten". Vorig jaar zijn in Tsjechië twee inwoners veroordeeld omdat ze gediend hadden in pro-Russische milities in Donetsk. Het gaat dan vooral om westerlingen uit zeer rechtse - of soms ook extreemlinkse - hoek die zich afkeren van westerse waarden en een bewondering koesteren voor Poetin en diens politieke denkbeelden.

 Los daarvan zou Rusland ook huurlingen willen werven in het Midden-Oosten om in Oekraïne te vechten en waarschijnlijk zo de eigen verliezen te compenseren. Het risico dat het conflict zo steeds meer diffuus wordt en meer partijen en ideologieën omvat, maakt een compromis dan ook alsmaar moeilijker en verhoogt de kans op allerlei wreedheden door ongecontroleerde milities.