Hoe realistisch zijn de eisen van Poetin? ‘Mogelijk gebruikt hij de onderhandelingen als een soort afleiding’

Zijn 15-puntenplan om Oekraïne overstag te laten gaan, lekte vorige week al uit. Nu deelde president Vladimir Poetin zijn pakket eisen in een gesprek met de Turkse president Erdogan. Is de diplomatieke aanloop naar vrede genomen? “Het kan nog steeds twee kanten op”, zegt Sven Biscop, professor internationale politiek (Universiteit Gent & Egmont Instituut). 

Er klonken voorzichtig positieve signalen, vorige week. “Het eindspel is mogelijk ingezet”, zei u toen. Kent het spel een doorstart nu?

Sven Biscop: “Het is alvast niet op één of twee rondes gespeeld. Dit kan láng duren. De twee opties blijven mogelijk. Optie één: het komt tot een onderhandeld akkoord. Dat zou kunnen, onder druk van de economische sancties, bijvoorbeeld. Optie twee: het komt niet tot een akkoord. Als Poetin beslist: ‘Ik heb genoeg veroverd, nu stop ik ermee’, dan krijgen we een patstelling. Dan gaan de Russen houden wat ze hebben, terwijl Oekraïne niet de macht heeft om hen buiten te gooien. Dan hebben wij ook niet de mogelijkheid om sancties te laten vallen en komen we in feite in een mini-Koude Oorlog met de Russen terecht. Dan zitten we voor lange tijd vast in een wrange relatie.”

Het eisenpakket dat hij aan Erdogan toelichtte, maakt dat een kans?

“Sommige eisen zijn realistisch. De neutraliteit die hij van Oekraïne eist, bijvoorbeeld: ik denk dat dat vooral een grote psychologische stap is. Het inlijven van de Krim: hetzelfde. Dat is een bittere pil voor Oekraïne, maar de meeste waarnemers gaan er sinds 2014 al van uit dat dat deel niet meer bij Oekraïne komt.”

Welke eisen zijn onrealistisch?

“De demilitarisering van Oekraïne. Het idee dat dat land geen leger meer zou mogen hebben, net nu het zo heldhaftig standhoudt, is compleet onrealistisch. Bovendien staat het haaks op de eis tot neutraliteit. Een neutraal land is verplicht om een leger te hebben, net om die status te verdedigen op hun grondgebied. Ook het opgeven van de Donbas-regio lijkt me een moeilijke. De Krim zullen ze misschien nog slikken, maar oosters gebied afstaan... En dan is er nog die eis tot denazificatie. Hoe cynisch, om Oekraïners over nazisme te laten beslissen. Al die slagvelden waar nu gevochten wordt - Odesa, Kiev, Charkiv - zijn dezelfde waar zij zelf tegen de ‘echte’ nazi’s hebben gevochten en waar duizenden mensen zijn omgekomen. Ik zie niet in wat Rusland met die eis kan bereiken.”

En toch lijkt wat hij van Oekraïne vraagt, eerder gematigd. 

“Het grootste deel van zijn eisen komt neer op het juridisch erkennen van de feitelijke toestand van voor de invasie. Dan kan je je afvragen of hij daar een oorlog moest voor beginnen. De realiteit is dat Vladimir Poetin nu al meer grondgebied controleert dan waar hij eigenlijk om vraagt. Ook de landstrook tussen de Donbas-regio en de Krim, waar bijvoorbeeld het zwaar getroffen Marioepol ligt.”

Betekent dat dan dat hij met zijn zogezegd minimale eisen een staaltje theater opvoert? 

“Het zou kunnen dat dit alles slechts façade is en dat hij achter de schermen nog meer acties voorbereidt om Oekraïne helemaal voor voldongen feiten te stellen. Mogelijk gebruikt hij de onderhandelingen als een soort afleiding om op het terrein nog verder te gaan. Poetin kan nu niet opgeven. De strijd kan wel uitdoven, maar Oekraïne heeft niet de militaire kracht om Rusland terug te drijven. En bovendien zal Poetin sowieso een situatie creëren waarin hij kan pretenderen dat hij gewonnen heeft.”

Denkt u dat er een kans bestaat dat Oekraïne gewoon akkoord gaat met wat Poetin vraagt?

“Oekraïne heeft er alle belang bij dat deze oorlog snel stopt. Hoeveel slachtoffers moeten er nog vallen? Anderzijds staan ze wel in een sterkere  onderhandelingspositie dan aanvankelijk gedacht werd, net omdat ze zo goed standhouden. Daarom zou ik denken dat er met die eisen misschien nog wel gespeeld kan worden.”

En dan nog: stel dat Oekraïne overstag gaat en de wensen van Rusland inwilligt, wat is dan de waarde van Poetins handdruk?

“Dat is natuurlijk de moeilijkheid. In de onderhandelingen vóór de invasie heeft hij iedereen voorgelogen. Zijn betrouwbaarheid als gesprekspartner is zeer laag. Iedereen zal zeer wantrouwig blijven. Zal Rusland uitvoeren wat het ondertekent? Maar het is met Poetin te doen. Er is geen alternatief.”