‘Als onze politici het hoofd niet meer koel kunnen houden, hou ik mijn hart vast’: EU-correspondent Caroline de Gruyter

Wellicht ligt een no fly-zone boven Oekraïne weer op tafel deze week. Waarom ligt dat zo gevoelig?

De Gruyter: “Om zo’n no fly-zone af te dwingen, moet je NAVO-vliegtuigen boven Oekraïne uitsturen. Daardoor wordt het mogelijk dat de NAVO rechtstreeks in conflict komt met Rusland. In dat geval kan de oorlog escaleren. In andere woorden: het zou tot de derde wereldoorlog kunnen leiden, tussen nucleaire machten.

“Hoe langer de oorlog aansleept, hoe groter de kans op escalatie wordt. Dat zie je ook aan de speeches van Poetin: Rusland wordt almaar agressiever over wat de NAVO aan het doen is.”

Zijn we te naïef geweest met te denken dat er geen oorlog zou komen?

“Zeker. Al is dat ook het gevolg van het enorme succes van de Europese integratie. Je kunt kritiek hebben op de Europese Unie, maar haar belangrijkste doel - nooit meer oorlog - is een waanzinnig succes geweest. We hebben welvaartsstaten gebouwd en hebben elkaar beloofd conflicten niet met munitie op te lossen. Door dat succes denken we al enkele generaties lang dat er nooit meer oorlog zou komen in Europa. Zeker na de val van de muur. Daardoor hebben alle Europese lidstaten sterk op hun defensie-uitgaven bezuinigd.

“Nu staat er iemand tegenover ons die het omgekeerde heeft gedaan: Poetin heeft niet geïnvesteerd in de verzorgingsstaat, wel in defensie. Hij zet niet in op overleg, wel op conflict. Wij kunnen maar moeilijk begrijpen dat hij het meent. We verklaarden de Amerikanen voor gek omdat ze een invasie voorspelden. Toch kregen ze gelijk. We zijn zodanig niet gericht op oorlog dat we de voortekenen ervan niet meer serieus nemen. En we zagen al helemaal niet meer dat om vrede te garanderen, je militair heel sterk moet zijn. Zo dwing je je tegenstander ertoe na te denken vooraleer hij terugslaat. Dat wisten de Romeinen al: si vis pacem, para bellum. Als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog.”

In een recente column voor The Guardian zegt u dat er een nieuwe wereldorde aankomt. Waaruit leidt u dat af?

“We voelen al een hele tijd dat de geopolitieke tektonische platen opnieuw aan het klappen zijn. De VS waren sinds 1989 de politieagent van de wereld. Tot ze zich hebben teruggetrokken, omdat ze dat niet meer wilden. De vraag is nu: haalt China de VS in? Iedereen focust op het conflict tussen die twee, waardoor enkele regionale machten ineens de lucht krijgen om ertussen te komen. Een daarvan is Rusland.

“Noodgedwongen focust Biden nu opnieuw op Europa. De vraag is: hoe blijvend is dat? Als bijvoorbeeld de Republikeinen over twee jaar de presidentsverkiezingen winnen, staat Europa er weer alleen voor.”

Wat is de rol van de EU in zo’n nieuwe wereldorde?

“Europa is natuurlijk een economische reus, maar op militair en politiek vlak een dwergje. Zelfs de Duitsers hebben intussen begrepen dat we nu als een dolle in onze Europese defensie moeten investeren. Maar alleen investeren is niet genoeg. We moeten elkaar vooral te hulp kunnen schieten. Dat gaat niet als we onze aankopen allemaal bij verschillende fabrikanten doen, want niets is op elkaar afgestemd. Daarom lijkt het mij nodig te investeren in een goede Europese defensie-industrie.”

Tegelijk zien we ook grote meningsverschillen, bijvoorbeeld tussen Oost- en West-Europa. Staan die een verdere Europese integratie in de weg?

“De Europese Unie is uitgevonden om ervoor te zorgen dat we niet allemaal andere richtingen uitrennen: we zoeken overeenstemming en proberen compromissen te sluiten over wat we samen doen. We weten allemaal dat Europese landen enkel dingen Europees doen als ze het alleen niet kunnen. Dat zagen we met de eurocrisis van 2008, tijdens de pandemie en nu weer.

“Maar laat ons niet vergeten dat het telkens 27 soevereine en verschillende landen zijn die dat overeenkomen. Het ene land trekt dat compromis deze kant op, het andere legt zijn accent elders. Mensen die focussen op premiers of presidenten die vechtend over het tapijt rollen, zien het fout. Dat is juist normaal: daar is Brussel voor uitgevonden.”

Waarom raakt dit conflict ons zo sterk?

“Mensen noemen dat weleens hypocriet, alsof we de oorlog in Joegoslavië vergeten zijn. Maar uiteindelijk was dat vooral een burgeroorlog, ondanks de inmenging van Turkije, de Verenigde Staten en de NAVO. Ik denk dat de Europeanen echt compleet zijn wakker geschud omdat dit rechtstreeks appelleert aan het motto van de EU: nooit meer oorlog. Het is de eerste keer dat mensen echt bang zijn dat het conflict overslaat. Dat is langs de ene kant goed - we zien wat er op het spel staat - maar het is ook gevaarlijk.

“Kijk naar alle bedrijven die zich terugtrekken uit Rusland. Dat doen ze onder druk van de publieke opinie. Bedrijven als Nike of McDonalds zijn heus niet van de ene dag op de andere morele bedrijven geworden. Ze zijn bang dat de jongere generatie hen zal boycotten. Die morele verontwaardiging vind ik heel interessant en tot op zekere hoogte ook lovenswaardig: je kunt niet neutraal blijven in dit conflict. Maar het is ook heel gevaarlijk. Als Europese politici te veel worden opgestuwd door die publieke verontwaardiging en het hoofd niet meer kunnen koelhouden, dan hou ik mijn hart vast.”