Waarom is berichtenapp Telegram zo populair in Rusland én Oekraïne en hoe wordt die gebruikt in de oorlog?

Wie de laatste weken naar “Het journaal” heeft gekeken, kan daarin af en toe ooggetuigebeelden hebben gezien die tot ons zijn gekomen via Telegram. Deze berichtenapp is in 2013 ontstaan als het Russische antwoord op het Amerikaanse WhatsApp. 

Maar Telegram kan meer dan WhatsApp en dat maakt de app op dit moment zo interessant, legt VRT NWS-Ruslandkenner Jan Balliauw uit, die de app al jaren gebruikt. “Met Telegram kan je niet alleen privéberichtjes versturen of in groepen delen, zoals je met WhatsApp doet. In tegenstelling tot bij WhatsApp kunnen die groepen véél groter zijn en tot wel 200.000 leden hebben.

Daarnaast kan je Telegram ook gebruiken zoals Twitter, om er berichten mee online te zetten, die voor iedereen leesbaar zijn.” Dat laatste gebeurt in “kanalen”, waar iedereen zich op kan abonneren. 

Sinds begin dit jaar is de Telegram-app meer dan 150 miljoen keer gedownload, meldt het bedrijf zelf. De berichtendienst zou nu meer dan een half miljard actieve gebruikers tellen. Ter vergelijking: grote concurrent WhatsApp heeft er zo’n 2 miljard.  

Telegram heeft in de loop der jaren gebruikers weggesnoept bij WhatsApp. In eerste instantie omdat Telegram zich in de markt heeft gezet als het veilige alternatief voor WhatsApp.

Via Telegram kon je bijvoorbeeld altijd al je berichten versleuteld versturen. Door die technologie kan niemand anders, behalve jij en de ontvanger je berichten lezen. WhatsApp kwam pas in 2016 met een dergelijke “end-to-end-encryptie” op de proppen. Let wel op: bij Telegram zijn berichten niet standaard versleuteld; je moet zelf nog die encryptie aanzetten. 

Door deze beveiliging is Telegram de laatste jaren zo sterk ingeburgerd geraakt in Rusland dat vele vrienden van Ruslandkenner Jan Balliauw alleen via Telegram met hem willen communiceren. “Ze vrezen dat ze via andere apps op de ene of de andere manier afgeluisterd kunnen worden en vertrouwen Telegram bijvoorbeeld meer dan WhatsApp.”

Een bijkomende groeisprint voor Telegram kwam er begin vorig jaar. Toen werd bekend dat WhatsApp - dat in 2014 werd overgenomen door Facebook - een aantal gebruikersgegevens van WhatsAppers zou delen met het moederbedrijf, waaronder telefoonnummers en computeradressen. Vele gebruikers vonden dat dit te ver ging en stapten toen over op alternatieven zoals Telegram.

De afgelopen weken kreeg Telegram nog een bijkomende boost door de invasie van het Russische leger in Oekraïne. 

In het land wordt de app volop gebruikt om het nieuws over de oorlog te volgen. Via de Telegramkanalen kunnen Oekraïners bijvoorbeeld heel snel zien welke doelwitten er worden aangevallen en of ze dus beschutting moeten gaan zoeken. 

Ook in Rusland wordt Telegram volop gebruikt voor nieuws over de oorlog. “Sinds het begin van de invasie van het Russische leger in Oekraïne gebruiken veel onafhankelijke nieuwsbronnen, die kanalen om nieuws te delen”, zegt Eva Claessen, experte in Russisch informatie- en internetbeleid aan de KU Leuven. 

“Anderzijds gebruiken de Russische staatszenders RT en Sputnik Telegramkanalen om hun nieuws in het Westen te verspreiden. Het is dubbel.” Telegram is nu dus tegelijk een bron van informatie en desinformatie.

Telegram werd in 2013 opgericht door de Russische broers Pavel en Nikolai Doerov. Deze twee programmeurs maakten hun fortuin met VKontakte, de Russische evenknie van Facebook. De twee weigerden om informatie van oppositieleden over te dragen aan de overheid. Sterker nog: Pavel durfde het aan om het verzoek van de Russische geheime dienst te delen op zijn VKontakte-pagina. 

Uiteindelijk werden de broers uitgekocht door het Russische bedrijf Mail.ru. Met de opbrengst besloten de broers Telegram uit de grond te stampen. Maar in 2014 zagen ze zich genoodzaakt hun vaderland te ontvluchten. “Ik verloor m’n bedrijf en mijn thuis, maar ik zou het zonder aarzeling opnieuw doen”, schreef Pavel - die gezien wordt als de Russische Mark Zuckerberg -  hier onlangs over op Telegram. 

Sinds hun vlucht uit Rusland runnen de twee broers Telegram vanuit het Arabische emiraat Dubai, terwijl het moederbedrijf een postbusfirma is geworden met een adres op de Britse Maagdeneilanden.

Op 4 maart heeft het Russische parlement een wet aangenomen die “nepnieuws” over de invasie in Oekraïne verbiedt. Wie nieuws verspreidt dat ingaat tegen de visie van het Kremlin riskeert 15 jaar cel. Hierdoor zou je kunnen verwachten dat Rusland ook Telegram zou verbieden, maar dat doet het vooralsnog niet. 

Eerder kwam het land namelijk al eens van kale reis terug, toen het in 2018 probeerde Telegram te verbieden, alweer omdat de Doerovs weigerden gebruikersinformatie te delen. Zowel Telegram als de gebruikers vonden omwegen om de dienst te blijven gebruiken. 

Uiteindelijk, in 2020, zag de Russische overheid zich genoodzaakt om Telegram toch weer toe te laten, onder andere omdat de Russische overheid zelf een grote gebruiker is van de berichtendienst.