Biden waarschuwt dat Poetin overweegt chemische of biologische wapens te gebruiken: hoe groot is dat gevaar?

De Amerikaanse president Joe Biden waarschuwt ervoor dat de Russische president Poetin wel eens chemische of biologische wapens zou kunnen inzetten in de oorlog in Oekraïne. “Hij heeft al eerder chemische wapens gebruikt en we moeten voorzichtig zijn voor wat er komt.” Jean Pascal Zanders, expert biologische en chemische wapens, legt uit hoe we dit hoge woordenspel tussen de VS en Rusland moeten lezen.

Chemische en biologische wapens, alleen al het gebruik ervan suggereren, bezorgt de wereld koude rillingen. Omdat ze zo vreselijk zijn, zijn in 1993 de meeste landen van de wereld overeengekomen om ze niet te gebruiken. Toch duikt de dreiging van chemische en biologische wapens tijdens de Oekraïne-oorlog weer op.

  • Chemische wapens zijn scheikundig gemaakte stoffen die gebruikt kunnen worden om mensen, dieren of planten te vergiftigen. 
  • Biologische wapens zijn besmettelijke organismes, zoals virussen, bacteriën of schimmels, die in een oorlog gebruikt kunnen worden om ziektes te verspreiden.

Op de vergadering van de VN-Veiligheidsraad herhaalde de Russische VN-ambassadeur vrijdag nog de aantijgingen dat de Verenigde Staten biologische wapens zou ontwikkelen in Oekraïne. 

Het is een oud verhaal waarbij Rusland beweert dat de Verenigde Staten en Oekraïne in 30 laboratoria ziektekiemen kweken om die dan te verspreiden en mensen ziek te maken of te doden. 

Er is geen bewijs dat in Oekraïense laboratoria biologische wapens met dat doel worden gemaakt. Integendeel, in feite dienen de labs net om de gevolgen van biologische wapens te bestrijden na de val van de Sovjet-Unie in de jaren 90.

Gisteren kaatste de Amerikaanse president Joe Biden de bal terug. Tijdens een toespraak voor Amerikaanse zakenlui ontkende hij met klem dat de VS biologische of chemische wapens in Europa zou hebben. “Dat is simpelweg niet waar. Dat garandeer ik.” 

Dat Poetin suggereert dat Oekraïne over dergelijke wapens beschikt, is volgens Biden “een duidelijk teken dat hij zelf overweegt om die beide te gebruiken”. “Hij heeft al eerder chemische wapens gebruikt en we moeten voorzichtig zijn voor wat er komt.” 

Biden lijkt daarmee te verwijzen naar het gebruik van chloor en sarin tijdens de oorlog in Syrië, waar Rusland als bondgenoot meestreed aan de zijde van het regime van Assad.

BEKIJK - De toespraak waarin Biden ervoor waarschuwt dat Poetin chemische en biologische wapens kan inzetten:

Videospeler inladen...

Jean Pascal Zanders, expert biologische en chemische wapens, ziet de uitspraak van Biden als een onderdeel van een Amerikaanse strategie om via voorspellingen te waarschuwen voor wat de Russen kunnen doen. 

Net voor de invasie van de Russische troepen in Oekraïne deed Biden hetzelfde: de Amerikaanse inlichtingendiensten hadden - zo is achteraf ook gebleken - betrouwbare informatie in handen waarmee ze al konden voorspellen dat een inval ophanden was. Nu lijkt hetzelfde te gebeuren. 

Ammoniak

Tegen die achtergrond wordt bezorgd gekeken wat er gisteren gebeurd is in de stad Soemi. In een chemische fabriek, in het noordoosten van Oekraïne, is gisteren ammoniak gelekt. 

Het lek zou ontstaan zijn nadat een tank bij beschietingen beschadigd werd. Uit voorzorg werd aan de lokale bevolking gevraagd om te schuilen. Het lek is intussen gedicht en het gevaar is geweken, maar de ongerustheid blijft. 

Beelden van het ammoniaklek in Soemi

Volgens Jean Pascal Zanders is dit lek geen aanwijzing dat Rusland chemische wapens gaat inzetten in de oorlog tegen Oekraïne. “Absoluut niet,” verzekert Zanders, “want ammoniak is niet meteen een toxische stof die gebruikt kan worden als een chemisch wapen”. 

Zanders wijst erop dat ammoniak veel lichter is dan de lucht en daardoor heel snel vervliegt. “Men zou enorme hoeveelheden ammoniak nodig hebben - tonnen - om mensen te kunnen doden.”

Men zou er dus van kunnen uitgaan dat deze beschieting doelgericht was, om een toxische stof vrij te maken.

Dr. Jean Pascal Zanders

Desalniettemin begrijpt Zanders hoe de ongerustheid is ontstaan. Dat gebeurde mogelijk in een zogenoemde "false flag"-operatie, waarbij een strijdende partij de schuld bij een ander legt. Het Russische leger deed dat door te beweren dat Oekraïense eenheden de afgelopen dagen ammoniak aan het transporteren waren naar Soemi om er een incident te veroorzaken, zegt Zanders. 

“Wanneer twee dagen later met Russische artillerie de fabriek beschoten werd, kwam de ammoniak vrij. Men zou er dus van kunnen uitgaan dat deze beschieting doelgericht was, om een toxische stof vrij te maken en dat valt onder de definitie van chemische oorlogsvoering.” 

Gelukkig zijn er geen slachtoffers gevallen bij dit incident, maar Zanders ziet hierin vooral een poging van Rusland om stapsgewijs de grenzen te verleggen van wat al dan niet kan volgens het internationaal recht.

BELUISTER - Een uitgebreid gesprek met Jean Pascal Zanders in "De ochtend" op Radio 1:

Historicus Marc Reynebeau in "Terzake": “Idee van onmenselijke wapens is al heel oud”

Videospeler inladen...

Novitsjok

Maar hoe reëel is het nu dat er in de Oekraïne-oorlog chemische of biologische wapens worden ingezet. Volgens Jean Pascal Zanders heeft Rusland de mogelijkheden om een hele waaier van chemische producten te produceren en het Russische leger heeft ook veel technologie in huis om die stoffen te verspreiden. 

Tegelijk merkt Zanders op dat Rusland één van de 193 landen is die in 1993 het Verdrag Chemische Wapens hebben ondertekend. Bovendien heeft de OPCW, de organisatie voor het verbod op chemische wapens, in 2017 formeel verklaard dat Rusland alle wapens die het had aangegeven vernietigd had. 

Dat laatste sluit niet uit dat Rusland nog zaken achterhoudt, zegt Zanders. Zo verwijst hij naar de twee zaken waarbij Rusland ervan verdacht wordt dat het mensen vergiftigd heeft met het zenuwgas novitsjok: de voormalige Russische dubbelspion Sergej Skripal en dochter Joelia in 2018, en - meer recent nog, in 2020 - de vergiftiging van oppositieleider Aleksej Navalny.

"In Syrië hebben we veel chemische aanvallen gezien, en bij een aantal daarvan heeft Rusland in de controlekamer gezeten", bekijk hier het gesprek met buitenlandjournalist Inge Vrancken in "Laat":

Videospeler inladen...

Rudi Vranckx: “Oekraïners achten Rusland tot alles in staat”

Videospeler inladen...

Kleine hoeveelheden

Deze gevallen kunnen er volgens Zanders op wijzen dat er toch nog kleine hoeveelheden gifgas gemaakt kunnen worden. 

Potentieel kan dit gifgas ook op grote schaal ingezet worden, zegt Zanders, omdat het destijds ontwikkeld werd als een wapen voor het leger van de Sovjet-Unie. “Door het einde van de Koude Oorlog is het niet zover gekomen, en waarschijnlijk is het maar in beperkte mate geproduceerd geweest.”

Als het Russische leger nadien nog voorraden zou hebben achtergehouden, heeft het niet kunnen trainen om ze te gebruiken. Daardoor gaat Zanders ervan uit dat Rusland niet de capaciteiten heeft om chemische wapens in te zetten. 

Dat betekent niet uit dat Rusland geen chemische oorlogsvoering kan doen, besluit Zanders. Het Russische leger zou bijvoorbeeld andere incidenten kunnen uitlokken, waarbij het industriële installaties aanvalt om zo chemicaliën vrij te maken. 

Daarbij zou het dan niet zozeer de bedoeling zijn om mensen te doden, maar veeleer als psychologische oorlogsvoering tegen de burgers en soldaten in steden die het Russische leger omsingeld heeft. 

BELUISTER - Zo ziet VRT NWS-defensiekenner Jens Franssen het ook. "Chemische wapens inzetten is erg ingewikkeld en ze zijn weinig effectief", zei Franssen vanmiddag in "Nieuwe feiten" op Radio 1.

Bekijk hieronder de reportage uit "Het journaal":

Videospeler inladen...

Meest gelezen