Met deze maatregelen wil Europa de energieprijzen aanpakken

De bijwijlen bijzonder technische onderhandelingen over de energiemarkten sleepten vrijdag negen uur aan - vrij uitzonderlijk voor de tweede dag van een Europese top. Uiteindelijk konden alle 27 leiders instemmen met het voorstel dat de Commissie samen met de energiesector een reeks potentiële kortetermijnmaatregelen zal onderzoeken om kwetsbare consumenten ademruimte te geven en bedrijven te steunen. Het gaat onder meer om inkomenssteun, overheidssteun, belastingmaatregelen en de invoering van een ‘price cap’.

Concreet zal worden nagegaan of die maatregelen kunnen helpen om de gasprijs te drukken en om de ‘besmetting’ van de elektriciteitsmarkt tegen te gaan. Daar wordt de groothandelsprijs bepaald door de duurste brandstof die nodig is om aan de vraag te voldoen - momenteel dus gas. In de loop van de maand mei komt de Commissie met voorstellen om de gas- en elektriciteitsmarkten te ontkoppelen.

België was in de aanloop naar de Europese top een van de landen die het hardst op de invoering van een prijsplafond in de gasmarkt aandrong en voerde vrijdagmiddag samen met Italië de forcing. Dat de optie van zo’n ‘price cap’ weerhouden werd, is volgens premier De Croo te danken aan het feit dat de invoering nooit zomaar een politieke beslissing zal zijn, maar in overleg met de industrie zal gebeuren. “Dat was nodig om Duitsland en Nederland over de streep te trekken”, zei hij op zijn afsluitende persconferentie.

Wie enthousiast reageert op het hele akkoord, is federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen). “Dankzij de samenaankoop plafonneren we de Europese gasprijs en ontnemen we een wapen van Poetin. Zo beschermen we onze gezinnen en bedrijven tegen stijgende prijzen”, zegt ze. “De gasmarkt is totaal ontspoord en dankzij de samenaankoop zorgen we voor rust en zekerheid.” 

Ook PS-voorzitter Paul Magnette sprak zich vrijdag nog eens uit als uitgesproken voorstander van een plafond op de Europese energieprijzen. Volgens premier De Croo is de ‘cap’ zoals die is afgesproken weliswaar slechts tijdelijk. “Dit is geen maatregel die je over vijf jaar nog altijd nodig zult hebben.”

Het prijsplafond kan niet los gezien worden van een andere belangrijke maatregel waarover de 27 een akkoord bereikten: de gezamenlijke aankoop van gas, weliswaar op vrijwillige basis. “Het prijsmechanisme moet je samen met de groepsaankopen zien. De Commissie zal net goede onderhandelingen kunnen voeren omdat ze over dat prijsplafond beschikt als stok achter de deur”, legde De Croo uit. 

De invoering van een solidariteitsmechanisme om alle lidstaten de mogelijkheid te geven hun gasreserves voldoende hoog op te bouwen, is eveneens verworven. België is goed geconnecteerd en kent daarom weinig problemen om zijn reserves aan te vullen, maar voor andere landen geldt dat minder. “We moeten onze reserves op elkaar afstemmen”, zei De Croo. 

Ondanks het akkoord, liet de Duitse bondskanselier Olaf Scholz vrijdagavond na afloop van de top verstaan dat Duitsland “heel sceptisch” blijft over prijsplafonneringen.

“Er zijn sommige landen die heel sterke ideeën hebben over marktinterventie en prijsplafonds. Andere, inclusief Duitsland, zijn heel sceptisch”, verklaarde Scholz. Volgens de bondskanselier is het goed dat de Europese Commissie de situatie verder gaat bestuderen in overleg met de energiebedrijven. Hij verwacht echter dat het debat niet meteen van de baan zal zijn. 

Ook de Nederlandse premier Mark Rutte stelde vast dat de lidstaten “heel verdeeld” aankijken tegen uiteenlopende opties om de prijzen te drukken. Nederland zelf is geen voorstander van een plafonnering van de gasprijs, omdat het investeringen in hernieuwbare energie zou kunnen vertragen en de leveringszekerheid in gevaar kan brengen. 

 “Als je zegt tegen Poetin: we betalen geen 100, maar nog maar 80 voor je gas, daarvan zeggen een aantal landen, waaronder Nederland, pas op dat de leveringszekerheid niet in het gedrang komt. Als Poetin zegt dat hij dan niet levert, dan heb je ook een probleem”, zo duidde Rutte zijn bekommernis. 

Rutte hoopt dat een dialoog met energieleveranciers en deskundigen meer klaarheid in het debat kunnen brengen. Eén conclusie trok hij vrijdag wel al. “Er is geen ‘one size fits all’”, want er is ook geen sprake van één Europese energiemarkt en de verschillen tussen de verschillende lidstaten en regio’s zijn heel groot.

Daarom hadden Rutte en Scholz wel begrip voor de situatie van Spanje en Portugal, een schiereiland dat zeer weinig verbindingen met de Europese energiemarkt heeft. In de conclusies staat dat de Commissie bereid is om de compabiliteit van tijdelijke nationale noodmaatregelen op de stroommarkten te bekijken, onder meer rekening houdend met de interconnectiviteit.  

Die passage is op maat van Spanje en Portugal geschreven. De Spaanse premier Pedro Sanchez sprak van een “uitzonderingsregime” dat “onze regeringen zal toelaten om de energieprijzen te verlagen”.