De commissie hoorde sinds de zomer van vorig jaar een honderdtal milieu-, juridische en andere experts tijdens ongeveer vijftig hoorzittingen. De confrontatie met 3M-vicevoorzitter Rebecca Teeters en de hoorzittingen met (oud-)ministers Ben Weyts en Joke Schauvliege gingen veruit met de meeste aandacht lopen.

Volgens de commissie is 3M de hoofdverantwoordelijke van de historische vervuiling en moet de Vlaamse overheid “op alle mogelijke manieren” het bedrijf verantwoordelijk stellen. Dat moet ertoe leiden dat 3M de volledige factuur van de aangerichte vervuiling vergoedt, inclusief de sanering en de afgeleide milieu-, economische en gezondheidsschade. Over een concrete wijze waarop 3M als schuldige aangewezen kan worden, spreekt de commissie zich niet uit. “Het huidige beleid viel niet onder onze scope”, zegt commissievoorzitter Hannes Anaf (Vooruit). Hij verwijst naar opdrachthouder Karl Vrancken, die dinsdag een nieuw rapport over de aanpak van de brede PFAS-problematiek voorstelt en dat vrijdag ook aan de Vlaamse regering overhandigt.

Het was naar aanleiding van de Oosterweelwerken dat de jarenlange vervuiling met PFOS, dat deel uitmaakt van de PFAS-familie, vorig jaar publiek bekendraakte. De onderzoekscommissie wil nu dat het bedrijf via gerechtelijke weg verplicht wordt om alle relevante gegevens aan te leveren die een zicht kunnen bieden op de verspreiding van PFAS in de omgeving van Zwijndrecht sinds 1976.

Politieke verantwoordelijkheid

Politieke verantwoordelijkheden duidt de commissie niet expliciet aan, al gaat de politiek niet vrijuit. “Het is genuanceerd: we kunnen niet zeggen dat politici bewust iets fouts hebben gedaan en bewust mensen hebben proberen te vergiftigen”, zei voorzitter Anaf tijdens de laatste commissiezitting. “We hebben wel moeten vaststellen”, vulde Willem-Frederik Schiltz (Open VLD) aan, “dat de politiek een verantwoordelijkheid draagt: het kon de bewoners rond de 3M-site in Zwijndrecht niet beschermen. Die verantwoordelijkheid erkent deze commissie zonder schroom.”

Volgens Schiltz hield noch de politiek, noch de Vlaamse administratie het overzicht als het over vastgestelde contaminatie met PFAS, PFOS of andere stoffen ging. “Zo mondde onzekerheid over een aanwezig humaan toxicologisch risico uit in de zekerheid dat er geen risico was.” De commissie spreekt daarom over een collectieve politieke beleidsverantwoordelijkheid en “een zekere verkokering”.

Kantelpunt

Behalve in Vlaanderen, zijn ook overheden in andere Europese landen er niet in geslaagd hun bevolking tegen bepaalde chemische stoffen te beschermen. Daarom, zo oordeelt de commissie, bevinden Vlaanderen en Europa zich op een kantelpunt: ze moeten preventief in plaats van reactief gaan optreden. Hoe? Via meer kennisdeling tussen de overheid en de wetenschap, via een versterking van de administratie en via een betere samenwerking. De personeelsbesparingen en de verkokering moeten worden aangepakt.

Het eindrapport van de onderzoekscommissie werd goedgekeurd door Vooruit, Open VLD, N-VA en CD&V. Groen en Vlaams Belang onthielden zich, PVDA’er Jos D’Haese mocht als toegevoegd lid niet meestemmen. Tot ergernis van de andere partijen probeerden Groen en PVDA de tekst last minute nog zo aan te passen dat er toch duidelijke politieke verantwoordelijkheden werden aangewezen. Vooral het feit dat Mieke Schauvliege (Groen) het eindrapport mee had opgesteld, stootte tegen de borst.