Wat als ervaring als gastgezin voor Oekraïense vluchtelingen tegenvalt, waar kun je dan terecht?

Een paar dagen na de Russische inval in Oekraïne starten in ons land al de solidariteitsacties op. Vaak gaat het om lokaal goed bedoelde initiatieven, die spullen inzamelen en Oekraïense oorlogsvluchtelingen willen opvangen. De oproep #plekvrij van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) sterkt het voornemen. 

In Merchtem komt al heel snel -op privéinitiatief- een bus aan met daarin verschillende gezinnen uit Oekraïne die opvang nodig hebben. Heel wat gezinnen bieden een plek aan en krijgen prompt moeders met kinderen mee naar huis.

Ook het gezin van K. meldt zich aan. "Je doet dat uit goede bedoelingen, maar we zijn in snelheid gepakt", legt hij uit op Radio 2 Vlaams-Brabant. "Er was geen screening van die mensen. De gemeente had te weinig ruimte om dat voor te bereiden."

We zijn intussen een aantal weken later. "Er was een gebrek aan vertrouwen", geeft hij aan. K. heeft het gezin dat bij hem verbleef gevraagd te vertrekken en die hebben dat ook zonder problemen gedaan.

In een ander gastgezin in Merchtem leek het in eerste instantie beter te verlopen. "Er waren niet veel strubbelingen. Alles leek goed te verlopen, maar op een ochtend zag ik ze nog net ons huis verlaten, ze wilden wegvluchten zonder waarschuwen", klinkt het daar. "Dat was een schok voor me: je hebt je huis en gezin opengesteld met je goed hart. Je weet niet wat je overkomt."

"Ik had al een tijdje in de gaten dat er iets niet klopte", klinkt het verder. "Ik had de avond ervoor een aantal diepgaande vragen gesteld en ik denk dat ze daarom de volgende ochtend vertrokken zijn. Er klopte iets niet. Het gevoel zat niet goed."

Dit gastgezin zegt dat ze het niet opnieuw zouden doen. "We hebben erover nagedacht en de vraag ook gekregen om andere mensen op te vangen, maar nee. We gaan het niet meer doen", klinkt het. "Je neemt die mensen in je huis, maar er is totaal geen screening. Je weet niet wat ze hebben meegemaakt, of het oprecht is en of ze gezond zijn."

Heel wat Oekraïense vluchtelingen in ons land hebben zelf privéopvang gevonden. Dat is veelal bij familie of kennissen. Maar soms ook via via en dan komen de Oekraïners zonder tussenkomst van de overheid bij een gastgezin terecht. Die gaan zich pas daarna registreren in Brussel. Bij de start van de opvang is er dus zelfs geen screening op identiteit geweest . 

Wie eerst gaat registreren en dan via opvangdienst Fedasil doorgestuurd wordt naar opvang in gemeenten, heeft wél een minimale screening gehad. Maar een zeer grondige screening meteen bij aankomst, is gezien de snel evoluerende situatie in Oekraïne niet evident.

Wat hoe dan ook wel beter lijkt te kunnen, is de ondersteuning voor de gastgezinnen. Beetje bij beetje wordt die op poten gezet. De Vlaamse overheid heeft geld uitgetrokken voor een hulplijn (zie onderaan) waar zowel de Oekraïense vluchtelingen zelf als de gastgezinnen terecht kunnen, maar die lijn is vooral voor informatie bedoeld en dus niet voor bemiddeling.

Bij zowel het kabinet van Vlaams minister van Inburgering Bart Somers (Open VLD) als bij Orbit vzw die vluchtelingen helpt in het zoeken naar de juiste huisvesting, wijzen ze daarvoor door naar de lokale besturen. Orbit raadde gastgezin van in het begin aan om zo snel mogelijk een melding tijdelijk wonen te doen bij de gemeente. Die kan zo de situatie beter mee opvolgen.

Vanaf vandaag moet een lokaal bestuur een coördinator voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen hebben. Daar kunnen gastgezinnen of Oekraïense vluchtelingen ook terecht als er problemen zijn. In Merchtem kreeg integratieambtenaar Renaat Schoukens die verantwoordelijkheid. Volgens hem gaat het in 90 procent van de gastgezinnen in zijn gemeente wel goed.

Onze redactie sprak ook met andere gastgezinnen in Merchtem die effectief aangeven dat het bij hen relatief goed verloopt. Al blijft communicatie overal een uitdaging. Veel Oekraïeners spreken enkel Oekraïens en/of Russisch. En communiceren via een vertaalapp heeft ook z’n beperkingen.

Schoukens raadt overigens vooral aan dat mensen goed nadenken voor ze gastgezin worden. "Bezint eer ge begint", zegt hij daarover. "En zorg dat je voldoende ruimte hebt, best met apart sanitair om ze zo voldoende privacy te kunnen geven."