"Den Doel": het zieltogende polderdorp dat al 60 jaar in onzekerheid (over)leeft

De uitbreiding van de Antwerpse haven naar de linkeroever van de Schelde - en dus richting de provincie Oost-Vlaanderen - bedreigt het dorp Doel al decennialang. Het is vooral een gebrek aan duidelijkheid dat bewoners wegjaagt. Van 2.500 in de jaren 70, tot een 20-tal vandaag.

De recente geschiedenis van Doel leest als een opeenvolging van politieke besluiteloosheid en juridische processen, met de langzame dood van een dorp tot gevolg. 

In de jaren 50 en 60 breidt de Antwerpse haven, die dan nog alleen maar op de rechteroever van de Schelde actief is, razendsnel uit. Dat had vooral te maken met de explosieve groei van de petrochemische industrie. De Antwerpse haven wou zich ook op Linkeroever vestigen en in het Waasland 10.000 hectare inlijven.

Het ging om het volledige gebied ten noorden van de Expessweg Antwerpen-Knokke tot aan de Nederlandse grens en ten oosten van de weg Vrasene-Kieldrecht. Het dorp Doel moest verdwijnen. In 1968, nog voor alle plannen vastlagen, kwam er een bouwverbod: het begin van het einde voor het kleine polderdorp.

Het bouwverbod leidde tot twijfel en onzekerheid over de toekomst. Die onzekerheid hield nieuwkomers weg, inwoners kozen eieren voor hun geld. De Doelenaars die bleven, wachtten op hun onteigening. Die onteigening zou er trouwens nooit komen. Iedereen die Doel heeft verlaten, deed dat uit eigen beweging, zij het onder zachte of iets minder zachte dwang.

Volgens een studie van de Intercommunale voor het Waasland kon Doel beter helemaal verdwijnen. Dat was de enige "volwaardige menselijke oplossing", klinkt het in die tijd. Maar een beslissing kwam er niet. Jarenlang gebeurde er niks.

In de jaren 70 stokte de economie en was er de eerste oliecrisis. De nood aan bijkomende capaciteit in havens werd veel minder groot. Zo veel meer plaats voor containers had men plots niet meer nodig. Het tij voor Doel leek te keren.

In 1978 kwam staatssecretaris voor Streekeconomie Mark Eyskens (CVP) persoonlijk met een helikopter naar Doel. Doel mocht voor altijd blijven bestaan, zo luidde zijn boodschap. Doel was volgens Eyskens "een heel specifiek en waardevol dorp". Het dorp leek gered, maar ondertussen was het verval al ingezet en waren al veel mensen vertrokken.

In 1980 stonden tientallen huizen in Doel leeg. De meeste andere woningen waren hopeloos verouderd. Ook de bevolking verouderde en niemand was bereid om in Doel nog te investeren. Het dorp leek veroordeeld tot een zieltogend bestaan. "Ge moet er de moed in houden", zei pastoor César De Cock, die in 1980 wel zelf afscheid nam van het polderdorp.

In het midden van de jaren 80 leek Doel dan toch opnieuw kansen te krijgen. Het dorp werd uitgeroepen tot herwaarderingsgebied en de gemeente Beveren, waarmee Doel intussen was gefuseerd, besliste om zwaar in het dorp te investeren.

Jonge gezinnen werden aangemoedigd om in Doel te komen wonen en er werden zelfs miljoenen geïnvesteerd in de restauratie van de dorpskerk. Tien jaar lang verdween Doel zo goed als volledig uit het nieuws: geen nieuws, was goed nieuws.

Maar in 1995 stond Doel ineens weer in rep en roer. Plannen lekten uit dat de Antwerpse haven vlak naast het dorp een groot containerdok wou bouwen: het Deurganckdok. Opnieuw sloeg de onzekerheid toe.

In 1998 volgt dan schijnbaar de genadeslag voor het dorp: de Vlaamse regering kondigt de bouw van het Deurganckdok aan en verandert het grondgebied van Doel van een woonzone naar industriegebied. Bovendien worden niet veel later de plannen bekendgemaakt voor nog een dok: het Saeftinghedok, dat pal op de plaats van het dorp moet komen.

Door de jaren heen is er veel protest, door burgers en organisaties. De plannen van de Vlaamse regering worden met hand en tand bestreden. In 2002 schorst de Raad van State de bestemmingswijziging van Doel. Het dorp zal voorlopig een woonzone blijven.

De bouw van het Deurganckdok is dan al vergevorderd. Het ligt pal naast de dorpskern. In 2005 wordt het ingehuldigd. Het dok staat rechtstreeks in verbinding met de Noordzee, waardoor er getijden zijn. Het is dan het grootste getijdendok ter wereld.

In 2008 is Doel weer regelmatig in het nieuws. De Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO), die de havengronden op Linkeroever beheert, begint met de afbraak van een aantal woningen in Doel, naar eigen zeggen voor de veiligheid en om kraken tegen te gaan. 

De zaak wordt opnieuw beslecht in de rechtbank. Het hof van beroep in Gent oordeelt dat Doel een woonzone is en dat woningafbraak daarin verboden is. In 2009 stopt het afbreken van woningen, maar de beelden van sloopkranen doen het dorp uiteraard geen goed. Het inwoneraantal daalt onder de 200.

In de jaren daarna wordt het weer relatief rustig, al blijven de plannen voor een nieuw dok nu en dan voor onrust zorgen. Mensen blijven vertrekken, het dorp loopt helemaal leeg. Wie blijft, heeft te lijden onder de leegstand en verkrotting.

In 2018 komt er een nieuw plan voor de uitbreiding van de haven. Ook in dat plan moet Doel verdwijnen, maar het plan wordt datzelfde jaar al aangepast. In de aangepaste versie mag het dorp dan toch blijven. Het is de perfecte illustratie van hoe een klein dorp al 60 jaar heen-en-weer geslingerd wordt tussen wanhoop en voorzichtig optimisme, meestal tegen beter weten in.