Aast Hongarije op een Oekraïense provincie? ‘Als Kiev valt, zal Orbán troepen sturen’

In de Oekraïense regio Transkarpatië gaat een gerucht rond over de Hongaarse premier Viktor Orbán. Er wordt over gepraat in marsjroetkas, de kleine busjes die mensen van dorp naar dorp brengen, in WhatsAppgroepjes en bij de bushalte. ‘Als Kiev valt, zal Orbán vredestroepen naar deze Oekraïense provincie sturen en een referendum organiseren’, zo fluisteren de mensen. ‘Zo wil hij de regio annexeren.’

Russische media spuien soortgelijke theorieën. De Hongaarse minderheid in de regio, zo’n 150 duizend mensen (op 1,2 miljoen), zou uit angst voor een genocide door Oekraïense nationalisten Orbán om bescherming vragen. Oekraïners van Hongaarse komaf zeggen ook sms’jes te hebben ontvangen met teksten als ‘dood aan de Hongaren’. Er duiken oude complottheorieën op waarin Poetin samen met Hongarije het gebied zou willen opdelen.

Russische desinformatiecampagne

Volgens de Oekraïense overheid zijn de sms’jes onderdeel van een Russische desinformatiecampagne, bedoeld om onrust te zaaien. Ook Hongarije heeft herhaaldelijk laten weten dat er niets van waar is. Maar de houding van Orbán, die komende zondag opnieuw de verkiezingen hoopt te winnen, vormt een uitstekende voedingsbodem voor de complottheorieën.

Orbán onderhoudt al jaren een innige politieke en economische relatie met Poetin. Hij hamert op een boodschap van vrede en neutraliteit en verwijt de oppositie oorlogszuchtig te zijn. Zijn partij Fidesz verspreidt de leugen dat de oppositie Hongaarse jongemannen naar Oekraïne wil sturen. Orbán pleit voor beperkte sancties, met name op het gebied van Russisch gas. En hij blokkeert het vervoer van wapens over Hongaars grondgebied.

De Oekraïense president Zelensky besteedde in zijn toespraak op de EU-top, vorige week, speciale aandacht aan de Hongaarse premier. ‘Voor eens en altijd moet je bepalen aan wiens kant je staat’, zei hij in een emotioneel appèl. De Hongaarse media vallen nu Zelensky aan vanwege zijn ‘agressieve’ eisen; een landelijke krant schildert hem in een opiniestuk af als een ‘Amerikaanse agent’.

De Hongaarse houding wekt zoveel wrevel in Oekraïne dat een Oekraïense onderminister zich afvroeg of er niet een kern van waarheid zit in het gerucht over het annexeren van Transkarpatië. Irina Veresjtsjoek klaagde op Facebook dat de Hongaren ‘tegen alles nee zeggen’. ‘Omdat ze korting willen op Russisch gas? Of omdat ze stilletjes van ons Transkarpatië dromen?’ De woordvoerder van de Hongaarse regering reageerde als door een wesp gestoken: ‘Ongegrond en gestoord.’

‘Groot Hongarije’

In Transkarpatië zijn ze maar al te bekend met de gedachte van een ‘Groot Hongarije’ en de reikwijdte van Russische propaganda. ‘Deze regio heeft lang bij Hongarije gehoord’, vertelt de Hongaars-Oekraïense schrijver Bandy Sholtes (48) op een terrasje in provinciehoofdstad Oezjhorod. Hij wil er trouwens meteen bij gezegd hebben dat hij de geruchten ‘volledig onrealistisch’ vindt.

De Hongaarse invloed in deze contreien gaat meer dan duizend jaar terug. In de 16de eeuw kregen de Habsburgers het gebied onder controle. Na de Eerste Wereldoorlog werd verliezer Hongarije opgedeeld, waardoor miljoenen Hongaren buiten de landsgrenzen terechtkwamen. Ook in Transkarpatië, dat eerst bij Tsjechoslowakije hoorde en in de Tweede Wereldoorlog weer door Hongarije werd ingelijfd. In 1945 werd het onderdeel van de Sovjet-Unie en in 1991 dus van Oekraïne. ‘Mijn opa en oma hebben, terwijl ze nooit zijn verhuisd, in vijf verschillende landen gewoond’, zegt Sholtes.

Sinds Viktor Orbán aan de macht is, groeit de interesse van Boedapest voor de Hongaarse gemeenschap in buurlanden Roemenië, Slowakije, Servië en ook Oekraïne. Iedereen die kan aantonen een Hongaarse voorouder te hebben en wat Hongaars spreekt, mag een paspoort claimen. Dat zijn nogal wat mensen, want veel etnische Oekraïners in de regio hebben wel een opa of oma met een vergeeld Oostenrijks-Hongaars document.

De Hongaarse staat investeerde hier in Hongaarse bedrijven, Hongaars onderwijs, en kocht een meerderheidsaandeel in een lokale televisiezender. Omdat Oekraïners tot 2017 een visum nodig hadden om naar de EU te reizen vond het Hongaarse paspoort gretig aftrek. In 2015 maakte Hongarije bekend honderdduizend paspoorten te hebben uitgedeeld in Transkarpatië.

Hongaars kiesrecht

De reden voor dit beleid is vooral politiek, denkt Sholtes. De Hongaren in het buitenland hebben ook kiesrecht en stemmen op Orbán. In het verleden stemde tussen de 90 en 95 procent van de Hongaren in de buurlanden op Orbán, alle prognoses wijzen erop dat dit zondag opnieuw gebeurt. 

Hongarije oefent ook diplomatieke druk uit. Toen Oekraïne in 2017 een wet aannam die stelde dat basisschoolonderwijs voortaan voor 70 procent in de Oekraïense taal moest plaatsvinden, was de Hongaarse verontwaardiging groot. Uiteindelijk trokken beide landen diplomaten terug en blokkeerde Hongarije de Oekraïense aanvraag voor het lidmaatschap van de Navo en de EU.

Na de annexatie van de Krim in 2014 doken voor het eerst geruchten op dat Poetin en Orbán een deal hadden gesloten, toen bleek dat de vicevoorzitter van het Russische parlement een brief had gestuurd naar de regeringen van Hongarije, Polen en Roemenië over het verdelen van Oekraïens grondgebied. En omdat Poetin afgelopen zomer in zijn historische essay aanstipte dat deze regio onterecht bij Oekraïne was gaan horen, is een deel van de bevolking bang.

De Russen zullen met hun desinformatie weinig bereiken, denkt Sholtes. Hongaren zoals hij zijn zich door de Russische inval alleen maar Oekraïenser gaan voelen, vertelt de schrijver.

Minderheidsrechten

Zo denkt niet iedereen erover. In het dorpje Kontsovo, zeven kilometer verderop, wordt hoofdzakelijk Hongaars gesproken. De 51-jarige Enikö Palko, basisschooldocent op de Hongaarse school, komt net de Hongaarse kerkdienst uitgelopen. Ook zij heeft de geruchten over Orbans vredestroepen gehoord. ‘Onzin natuurlijk, zegt ze ferm. ‘Maar sommige Hongaren zullen er misschien toch op hopen.’

Palko zucht. ‘De laatste jaren is er veel te doen geweest over onze minderheidsrechten’, aldus Palko. ‘De taalwet heeft veel onvrede gebracht’, zegt ze. ‘Natuurlijk zijn we ook wel deels Oekraïens. Ik denk dat als de Russen komen, onze mannen wel zullen vechten. Maar alleen voor ons dorp, niet voor Oekraïne. Alles wat wij willen, is vredig wonen op het land van onze voorouders.’