Zelenski geeft ons land veeg uit de pan over Russische diamanten: waarom blijft sector gespaard van sancties?

Wie Antwerpen zegt, zegt diamanten. Maar niet iedereen denkt daarbij ook automatisch aan Russische edelstenen. De Oekraïense president Zelenski doet dat wel. Dat bewees hij vandaag in een toespraak voor de Kamer. Hij benadrukte dat zijn land de vrijheid en Europese waarden aan het verdedigen is. "Toch zijn er mensen voor wie de Russische diamanten die in Antwerpen verkocht worden belangrijker zijn", sneerde hij.  

Zelenski vroeg niet alleen opnieuw om een no-flyzone en extra militaire hulp, hij wil ook dat Europa de sancties tegen Rusland opdrijft. "Ik denk dat vrede veel meer waard is dan diamanten", doelt hij op een boycot.

Hoe zit dat precies met de Russische diamant in Antwerpen? Financiert ons land zo indirect de oorlog met Oekraïne? En waarom nam Europa nog geen sancties? Drie vragen en antwoorden.

Naar schatting komt 25 tot 30 procent van de diamanten in Antwerpen uit Rusland. Antwerpen koopt een deel van zijn ruwe diamanten bij één van de grootste producenten ter wereld: het Russische bedrijf Alrosa. Vorig jaar zou zo 1,8 miljard euro naar Rusland gevloeid zijn, ongeveer 97 procent daarvan ging naar Alrosa.

Het Russische bedrijf ontgint diamanten uit zogenaamde diamantgroeves of mijnen, onder andere in Jakoetië, een autonome republiek in Siberië. Vandaar exporteert het een deel van zijn ruwe diamanten naar ons land. Het grootste deel daarvan gaat naar India om gepolijst te worden. 

Enkel de echt grote stenen blijven in Antwerpen, waar bestudeerd wordt hoe ze het best geslepen kunnen worden. Daarna gaan ze de wereld rond - en keren ze misschien nog een aantal keer naar ons land terug - alvorens ze bij de juwelier terechtkomen, meestal in China of de Verenigde Staten.

Alrosa is in handen van de Russische zakenman Sergej Sergejevitsj Ivanov. Hij was al op jonge leeftijd vicevoorzitter van Gazprombank, de zakenbank van het Russische staatsgasbedrijf. Dat Ivanov verschillende bestuursfuncties kon bekleden, heeft hij te danken aan zijn vader Sergej Borisovitsj Ivanov.

Het is Ivanov senior die zich al jaar en dag tot de inner circle van de Russische president mag rekenen. Hij werkte samen met Poetin bij de KGB en later de FSB, de Russische geheime dienst. In 2001 werd hij minister van Defensie in Poetins regering, waar hij het daarna ook tot vicepremier schopte. Hij promoveerde tot stafchef van de Russische presidentiële administratie en tegenwoordig buigt hij zich over natuur- en vervoerskwesties.

In het bestuur van het bedrijf zitten nog meer mensen met connecties met Poetin. Zo is de voorzitter van de Raad van Bestuur de Russische minister van Financiën Anton Siluanov. Maar dat is niet de enige band die het bedrijf heeft met de Russische president. Een derde van de aandelen van Alrosa is in handen van de Russische staat, een andere 25 procent behoort toe aan het Siberische Jakoetië, waar een grote diamantgroeve ligt. Met andere woorden: Alrosa is voor meer dan de helft een overheidsbedrijf. 

De inkomsten van Alrosa stromen bijgevolg door naar de Russische staatskas en kunnen zo gebruikt worden om de oorlog in Oekraïne te financieren. Uit onderzoek van Het Laatste Nieuws en VTM Nieuws blijkt bovendien dat Alrosa nog directer betrokken is bij de oorlog want het bedrijf zou investeren in duikboten die ingezet worden bij de militaire operatie en zou samenwerken met een bedrijf dat kernwapens maakt.

De Verenigde Staten waren er snel bij om sancties tegen het Russische diamantbedrijf en zijn CEO aan te kondigen. Meteen na de inval in Oekraïne, op 24 februari 2022, legde president Biden de import van Russische diamanten aan banden en viseerde hij een aantal invloedrijke Russen waaronder ook Sergej S. Ivanov.

De oorlog in Oekraïne is ondertussen meer dan een maand ver, maar vanuit Europa blijft het stil als het over de diamantsector gaat. Nochtans dreigde Josep Borrell, hoge vertegenwoordiger bij de Europese Unie, nog voor de inval in Oekraïne met sancties die ook de diamantsector zouden treffen. Dat deed hij in een tweet die even later verwijderd werd. 

Verschillende media berichten dat ons land bij de Europese Commissie het belang van de Antwerpse diamantsector aanstipte om zo sancties tegen te houden. Maar dat sprak premier Alexander De Croo (Open VLD) onlangs met klem tegen in "De ochtend" op Radio 1. “Ons land heeft nooit maatregelen met betrekking tot diamant tegengehouden, dat wil ik formeel ontkennen", verdedigde hij zijn regering.

Na de vraag van Zelenski doet De Croo dat opnieuw. In "Villa politica" legt hij ook uit waarom er nog geen sancties kwamen. "De redenering van de Europese Commissie is steeds: als we maatregelen nemen, dan moet de impact veel groter zijn aan de Russische kant dan bij ons."

Aan die voorwaarde wordt niet voldaan, vindt de premier. "Dit is één van de producten waar Rusland makkelijk kan zeggen 'als Europa het niet meer doet, doen we het met andere landen'. De impact zou aan de Russische kant nul zijn", argumenteert hij.

Daar is ook de diamantsector van overtuigd. In een persbericht laat de lobbygroep van de Belgische diamantsector AWDC weten dat het niet lang zal duren voor Rusland zijn markt verplaatst. "Landen als de UAE (de Verenigde Arabische Emiraten, red.) en India hebben hun intenties zeer duidelijk gemaakt, zij staan klaar om de diamanthandel van Antwerpen in een oogwenk over te nemen", stelt ze. Het AWDC vreest dat dit op korte termijn 10.000 jobs kan kosten.

Bovendien gaat volgens woordvoerder Tom Neys de jarenlange expertise en leiderschapspositie van Antwerpen dan verloren. "Nergens in de wereld wordt elke diamant gecontroleerd, alleen in Antwerpen. Als we sancties nemen gooien we al onze inspanningen weg en verliezen we de eerlijke, transparante diamant", voegt hij toe.

Toch zal ons land zich niet verzetten, mocht de Europese Commissie toch beslissen de Russische diamantsector te viseren, benadrukte De Croo nog. Het is dus afwachten of Europa ingaat op Zelenski's vraag.