Advocate Jan Fabre op tweede procesdag over beschuldiging 'geen seks, geen solo': "Gebaseerd op roddels"

Vorige week kwamen de burgerlijke partijen en het openbaar ministerie aan het woord. Vandaag hebben de advocaten van Fabre zijn verdediging gevoerd. 

Fabre staat terecht voor het vernederen en pesten van verschillende danseressen van zijn dansgezelschap Troubleyn. Hij wordt ook beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag en aanranding. Zelf ontkent hij alle beschuldigingen.

Vorige week eiste het openbaar ministerie een effectieve celstraf van drie jaar voor de kunstenaar. Dat is de maximumstraf voor de feiten van pesterijen, geweld en seksueel ongewenst gedrag op de werkvloer, maar minder dan de vijf jaar cel die hij zou kunnen krijgen voor de andere tenlastelegging, aanranding van de eerbaarheid.

Volgens advocate Eline Tritsmans is het tijd voor nuance. "Deze zaak is volledig ontspoord", zegt ze. "Mijn cliënt is ontmenselijkt." Ze zegt dat ze Fabre niet wil ophemelen. "Hij is geen god en hij waande zich ook geen god. Hij kent zijn gebreken en hij wil eraan werken."

"Fabre heeft mij gezegd dat hij beseft dat hij een arrogante aristocraat is. Of op zijn Antwerps: een echte ambetanterik. Hij heeft een uitgesproken karakter, is impulsief, heeft enorm veel energie en gaat de confrontatie niet uit de weg", zegt ze. "Maar hij is ook een genereus persoon die het beste uit anderen wil halen."

Ze wijst erop dat veel mensen achter de schermen hem ook zijn blijven steunen. "Er is een statement van meer dan 160 huidige en voormalige medewerkers die een ander beeld schetsen en meer dan 80 individuele getuigenissen, onder eed. Die gaan over een open cultuur, een bruisende cultuur, een creatieve werksfeer. Het is te gemakkelijk om al die mensen de mond te snoeren."

"Hij heeft ongetwijfeld fouten gemaakt in zijn 40 jarige carrière. Uiteraard zijn er problemen geweest. Als er mensen negatieve ervaringen hebben gehad, dan spijt hem dat in het diepste van zijn ziel en biedt hij zijn excuses aan."

"Maar Fabre is geen crimineel die moet worden opgesloten. Een straf van drie jaar effectief voor deze feiten, is niet te begrijpen. Hij heeft geen strafbare feiten gepleegd en is niet strafrechtelijk verantwoordelijk." De verdediging vraagt de vrijspraak. 

Volgens Tritsmans is het proces van Fabre al voor een groot deel in de media gevoerd. "Jan Fabre is gedemoniseerd. Hij zou een machtswellusteling zijn en er zou een zwijgcultuur zijn, maar dat klopt gewoon niet." 

Ze wil dat alles tot de juiste proporties herleid wordt. "Het gaat hier niet om weerloze minderjarigen, maar om sterke vrouwen die opgeleid zijn en ervoor kiezen om radicaal theater te maken met Jan Fabre."

Tritsmans spreekt van een bijzondere Fabriaanse context. Volgens haar moet je die context meenemen om te oordelen over wat normaal is en wat niet. "In Fabre zijn werk staat het menselijke lichaam centraal. Hij gaat intensief op zoek naar wat dat menselijk lichaam is en de sappen die eruit komen: bloed, zweet, sperma en tranen. Het is radicaal, niet conventioneel werk. Het wil taboes doorbreken."

Ze zegt ook dat het niet klopt dat Fabre geen tegenspraak dulde. "De scènes kwamen steeds in samenspraak tot stand, in een soort collectief creatieproces. Dat was ook open bloot te volgen. De deuren van de repetitieruimtes stonden altijd open." 

"Camera's hebben het werkproces dagen lang gevolgd, maar die beelden, die we hebben aangeboden, zijn nooit bekeken tijdens het onderzoek. Daarom tonen we er nu een stukje van."

Ze beklemtoont ook dat het dansgezelschap Troubleyn een zakelijke leiding had en een raad van bestuur en dat het niet zo was dat Fabre er alles te zeggen had. "Hij was enkel met het artistieke bezig". 

Tot de zaak in 2018 losbarstte, kwam er volgens Tritsmans nooit intern of extern melding van problemen met het gedrag van Jan Fabre bij Troubleyn. "Er zijn nooit klachten geweest, maar toch moest Fabre weten dat zijn gedrag onaanvaardbaar was?", vraagt de advocaat zich af.

Tritsmans somde tijdens de zitting een hele reeks personen of instanties op waar melding kon worden gemaakt van ongewenst gedrag. "Jan Fabre zelf, de raad van bestuur, de preventieadviseur, het ministerie van Cultuur, de stad Antwerpen, de arbeidsinspectie of de politie. Nergens werd er melding gemaakt", zegt ze. 

Pas in april 2018 zou er een eerste mail zijn geweest over een #metoo-ervaring bij Troubleyn. Maar de auteur daarvan zou niet zijn ingegaan op vragen om die toe te lichten. "We zouden het later wél in de krant lezen." 

In 2018 werd een open brief gepubliceerd, waarmee de bal aan het rollen ging. Daarin beschuldigden 20 ex-werknemers van Troubleyn Jan Fabre van grensoverschrijdend gedrag in het dansgezelschap. Ze hebben het over pijnlijke vernederingen, psychologische spelletjes, denigrerende en racistische commentaren, seksisme en machtsmisbruik.

Volgens Tritsmans hebben de vermeende slachtoffers elkaar beïnvloed door ervaringen uit te wisselen. "Door al die negatieve ervaringen samen te brengen, werd alles door één zwarte bril bekeken."

Ze zegt dat de brief werd opgesteld door een "activiste" die op zoek was naar verhalen over seksisme in de danswereld. Hij zou ook "gefaciliteerd" geweest zijn door het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en toenmalig Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz zonder verder onderzoek te voeren of Fabre of Troubleyn te contacteren om na te gaan of de inhoud wel klopte. "Een overheidsinstelling en minister mogen niet deelnemen aan een publieke schandpaal", vindt ze.

De brief had tot gevolg dat de ene na de andere voorstelling van Fabre werd afgelast, volgens zijn advocaat omdat zalen "onder druk" werden gezet. "Het bleef niet bij geschreven woorden, er waren zelfs actiegroepen die bij de ingangen van theaters pamfletten gingen uitdelen", zegt advocaat Tritsmans. "Niemand kan dan nog genieten van een voorstelling. Het heeft ook een diepe impact nagelaten op de performers."

De verdediging benadrukt ook dat de bewijzen tegen Fabre flinterdun zijn en dat verhalen van de vermeende slachtoffers niet te controleren zijn. "Het gaat om feiten die teruggaan tot 2002 en dat is een probleem", zegt de verdediging. 

"Hoe langer de termijn die verstreken is, hoe moeilijker het is om nog tegenspraak te bieden. Het geheugen van betrokkenen en getuigen laat hen in de steek en de kans dat er nog stukken bewaard zijn die iets kunnen weerleggen wordt steeds kleiner." De verdediging vraagt zich ook af of de vermeende misdrijven niet op zijn minst gedeeltelijk verjaard zijn. 

Tot slot overloopt de verdediging de verklaringen van de vermeende slachtoffers. Van de meeste opgesomde feiten zou Fabre zich niets meer herinneren, maar als er bepaalde zaken zouden kloppen, zou het nooit kwetsend of objectiverend bedoeld zijn geweest.

Ze stellen dat de schriftelijke verklaringen vaak zonder enig verhoor in het dossier zijn beland en tegenstrijdig zijn of zelfs aantoonbaar onjuist. Een incident in een hotelkamer zou nooit hebben plaatsgevonden en ook van een behandeling als "privémuze" van een van de vermeende slachtoffers zou geen sprake zijn geweest. "Het kasteel waar dat laatste gebeurd zou zijn, was toen een landhuis in volle verbouwing", klinkt het. 

Een opmerking over een fotoshoot waarbij nog een andere fotograaf aanwezig zou zijn geweest, wordt vanuit de zaal ontkennend beantwoord door een van de burgerlijke partijen.

De advocaten van Jan Fabre ontkennen dat er sprake is geweest van aanranding van de eerbaarheid van een van de burgerlijke partijen. "In een WhatsAppgesprek met een vriendin heeft de vrouw in kwestie het zelf over "us kissing" (wij die kussen, red.), en dus niet over Jan Fabre die haar kuste", klinkt het.

De verdediging wijst erop dat alleen Fabre en het vermeende slachtoffer zelf bij het incident aanwezig waren. Dat er een tongzoen was tussen de vrouw en Fabre wordt niet ontkend. De vrouw zou dat ook kort na de feiten hebben gezegd aan andere medewerkers. "Niemand heeft van haar vernomen dat dat tegen haar zin zou zijn geweest", zegt de verdediging. 

"Pas een jaar later heeft ze aangegeven dat ze zich er niet goed bij zou hebben gevoeld. Jan Fabre heeft zich toen onmiddellijk geëxcuseerd." De twee werkten na de kus trouwens nog samen en Fabre zou haar geen solo hebben afgenomen omdat ze hem zou hebben afgewezen, klinkt het.

In de replieken vragen de burgerlijke partijen om Fabre te veroordelen. "Dit was grensoverschrijdend gedrag op heel veel fronten en bij veel mensen. De verklaringen zijn betrouwbaar en stemmen overeen. Wij vragen meneer Fabre te veroordelen."

Aan het einde namen nog twee slachtoffers het woord. "Wij vechten voor veiligheid op de werkplaats, niet alleen in de culturele sector, maar overal", zei een vrouw. "We zijn justitie zeer dankbaar dat u ons wil aanhoren." 

Een andere vrouw voegde eraan toe dat aan de slachtoffers gevraagd wordt om te spreken en om melding te maken. "Dat heb ik gedaan. Maar onze verklaringen worden nu teniet gedaan, omdat niemand het gezien zou hebben. Dat is zeer pijnlijk."