Live - Proces-Fabre: advocaten van Jan Fabre vragen volledige vrijspraak
In Antwerpen wordt vandaag het proces tegen Jan Fabre voortgezet. De kunstenaar en leider van dansgezelschap Troubleyn staat terecht voor pesten, geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk, alsook aanranding van de eerbaarheid van een persoon. Volg live de tweede, en in principe laatste, zittingsdag van het proces-Fabre.
Analyse. Jan Fabre gedroeg zich 20 jaar lang als een wraaklustige god: zo ging het eraan toe op procesdag 1
Blijf op de hoogte: download de app van De Morgen en krijg meteen een bericht bij belangrijk nieuws
Live
Brief van Fabre: 'Ik bied mijn oprechte verontschuldigingen aan bij wie ik gekwetst heb'
De tweede en laatste procesdag eindigt met een brief van Fabre. Een uitspraak volgt op 29 april.
De brief van Fabre in grote lijnen:
"De anarchie van de liefde en schoonheid zijn met elkaar verbonden. Zonder ethische waarden zou schoonheid enkel make-up zijn. Voor elke productie zag ik gemiddeld een 500-tal dansers en acteurs. De dames die zich burgerlijke partij stellen, zijn een voor een sterke persoonlijkheden met zeer veel talent, anders hadden ze nooit meegespeeld. Ik ben als theaterkunstenaar niks zonder hen. Mijn creaties zijn gebaseerd op hun specifieke talenten, karakters en lichamelijke eigenschappen. Ben ik een radicale kunstenaar? Ja. Heb ik te veel passie en energie? Ja. Leg ik de lat artistiek zeer hoog voor mezelf en de dansers? Ja."
(...)
"Tijdens elk werkproces van een nieuwe creatie heb ik tijdens de improvisaties onnoemelijk vaak 'teach me' tegen hen gezegd. Ik heb gezegd: ik ben een blinde en jullie zijn de rashonden die me op de juiste plek zullen brengen. Ik herhaalde altijd het credo: 'when you make mistakes, make them in style'. Ze moesten spelen alsof ze alles ter plekke verzonnen."
(...)
"Ik koos voor performers als modellen omwille van de vrijheid die ik bij hen vond op het podium. Ik heb altijd gemeend dat zij dezelfde vrijheid als model bezaten. Ik ben een romanticus in de zin van de grote schrijver en denker Octavio Pas. Er is geen verschil tussen het werk en het leven van de kunstenaar. Ik dacht altijd dat ik een empathische kunstenaar was."
"Ik bied mijn oprechte verontschuldigingen aan bij wie ik gekwetst heb."
"Ik wens jullie de anarchie van de schoonheid toe."
(...)
"Uit het diepst van mijn hart dank ik de acteurs en dansers die me gesteund hebben zonder dat ze erop rekenden dat ze een rol in een productie kregen. Ik teken zoals altijd met Uw dienaar van de schoonheid, Jan Fabre."
Twee ex-danseressen: 'Blij dat we na zoveel jaar ons verhaal hebben kunnen vertellen'
Twee vrouwen die zich burgerlijke partij gesteld hebben, staan op en nemen het woord met trillende stem. “Ik spreek uit het diepste van mijn hart, en ook met al mijn medecollega's, dat wij toch wel heel dankbaar zijn voor justitie. We zijn blij en dankbaar dat er na zoveel jaar, waarin ons verhaal nooit ernstig werd genomen, een tijd is gekomen waar vrouwen én mannen een veilige plaats krijgen op de werkvloer.”
“Ik vind het heel confronterend en pijnlijk dat er gezegd wordt dat we een melding hadden moeten maken en ons hadden moeten uitspreken”, zegt de tweede vrouw. “Dat is wat we nu doen. En daar wordt dan op gereageerd dat het niet waar zou zijn, omdat er niemand bij was. Dit proces toont aan wat het gevolg is als je je uitspreekt.”
‘Fabre is ervan getraumatiseerd’
Het laatste woord is weer voor de verdediging. Die benadrukt nog even dat Fabre in de media al is veroordeeld en er een stempel op zijn voorhoofd is gekleefd. Tritsmans roept op tot nuance.
"Je hebt herinneringen en je kan die reduceren tot het negatieve, als je die dan optelt kom je tot een gitzwart beeld, maar dat komt niet overeen met de realiteit. Fabre heeft geen geweld of pesterijen gepleegd, en geen seksueel grensoverschrijdend gedrag gepleegd, tegenover niemand."
Voor de verdediging zijn de getuigenissen van de burgerlijke partijen subjectieve negatieve ervaringen en het resultaat van een veranderde samenleving. "Dat is goed, dat is vooruitgang, maar laat ons hoeden voor extremen."
"In de media is het beeld ontstaan van een giftige, toxische situatie met een narcistische tiran aan het hoofd. Dat is dramatisch voor iedereen die jaren met hem heeft samengewerkt. Mijn cliënt heeft ingezien dat hij zich misschien onvoldoende bewust was van zijn positie, maar het is een romantische ziel, die zich omringde met compagnons de route, een familie. Hij zag zichzelf niet als de meerdere. Sinds de publicatie van de open brief is er dan ook veel energie gegaan naar een integriteitsbeleid, schriftelijke afspraken, laagdrempelige kanalen om bezorgdheden te melden en te bespreken."
Ze beklemtoont dat psychiater Raes geen persoonlijkheidsstoornissen heeft vastgesteld, geen seksuele afwijkingen of verslavingen. "Maar hij is heel gepassioneerd. Dat is ook de reden dat hij er vandaag niet is, omdat de emoties hoog zouden oplopen. Hij is ervan getraumatiseerd. Zou je niet, als je zo wordt afgemaakt?"
Tritsmans sluit af met een brief van Jan Fabre, maar eerst nog een burgerlijke partij aan het woord.
Advocaten burgerlijke partijen: 'Artistieke vrijheid mag toch niet het vernederen van jonge vrouwen als nevenschade hebben'
De advocaten van de burgerlijke partijen krijgen nog even de kans om te reageren in hun replieken. Advocate Christine Mussche beklemtoont daarin dat de artistieke vrijheid waar de advocaten van Fabre het over hadden toch niet het vernederen van jonge vrouwen als nevenschade mag hebben?
"Ik laat hem zelf aan het woord, de man die niet aanwezig is en niet het minste schuldinzicht toont", zegt Mussche.
Ze citeert uit zijn verhoor. “Ik ben gechoqueerd door sommige zaken die gesteld worden", zei Fabre in zijn verhoor. "Dat ik me moet verantwoorden voor mijn artistieke vrijheid en mijn werk. Dat impliceert dat ik bepaalde dingen niet meer zou kunnen doen.”
Mussche gaat ook in op de vele getuigenissen pro-Fabre die de verdediging aanhaalt.
"Niemand wil zeggen dat hij iederéén verkeerd bejegend heeft. Dit zijn zaken die gebeuren achter gesloten deuren en dat mogen we letterlijk nemen: op zijn privé-appartement, op zijn kasteel, op een hotelkamer."
Advocate Christine Mussche verdedigt de burgerlijke partijen.Beeld Photo News Advocaten Fabre vragen vrijspraak
De advocaten gaan ook in op de tenlastelegging van aanranding van de eerbaarheid, na alle burgerlijke partijen te hebben overlopen met betrekking tot de aantijgingen van pesterijen, geweld of seksueel grensoverschrijdend gedrag op het werk.
Fabre zou in 2017 hebben getongzoend met een danseres, en volgens haar was dat ongewenst. "Door dat feit vordert het Openbaar Ministerie aanranding van de eerbaarheid", zegt de advocate van Fabre. "Er moet gekeken worden naar toestemming op het moment van de feiten en de intenties. We waren daar niet bij."
Tot slot, voor we overgaan tot de replieken van de burgerlijke partijen, heeft de voorzitter van de rechtbank nog een laatste vraag voor de advocaten van Fabre.
"U vordert de vrijspraak voor uw cliënt?"
-"Ja", klinkt het.
Verdediging weerlegt verklaringen burgerlijke partijen: 'Dit heeft niets met vernederen te maken'
Advocate Tritsmans gaat nu een voor een de burgerlijke partijen af, om hun verklaringen onderuit te halen of te weerleggen. Ze toont de foto's van de eerste burgerlijke partij die in het kunsttijdschrift Janus zijn verschenen. Daarop is enkel haar gezicht te zien. Volgens de vrouw in kwestie moest ze daarbij masturberen en bracht Fabre aardbeien in haar vagina aan.
Tritsmans zegt dat die vrouw dat nooit heeft gemeld en toont daarentegen artikels uit die tijd, waarin de vrouw de lof zingt van Fabre. In De Morgen zei ze toen, begin jaren 2000: "Jan slaagt erin om het beste uit zijn mensen te halen. Hij vraagt veel van je, maar geeft ook veel terug.”
Een tweede vrouw liep stemproblemen op nadat ze extra hard moest krijsen van Fabre, terwijl mannen in haar benen beten. Dat was een van de strafpraktijken van Fabre, zo voerden de advocaten van de burgerlijke partijen vorige week aan.
"Ze had ervoor al een heesheid en dat kan geen vorm van pesten of vernederen zijn, maar dat is een normale gezagsoefening in de artistieke samenwerking", zegt Tritsmans.
Die vrouw heeft ook gezegd dat Fabre in november 2002 op een hotelkamer seksueel grensoverschrijdend gedrag stelde, haar kuste en haar T-shirt uittrok. "Het incident in de hotelkamer is volgens Fabre verzonnen", zegt Tritsmans.
Een andere danseres deed haar beklag dat ze vernederd werd doordat ze tijdens een soundcheck van Fabre zich tot de slip moest uitkleden. Tritsmans laat beelden zien uit die voorstelling. Daaruit valt af te leiden dat die rol gespeeld wordt door een vrouw in slip.
"Die soundcheck in slip was verantwoord, want er was een audiokabel aan de slip gevestigd. Het licht is ook anders als het op blote huid is. Met vernederen heeft dat niets te maken."
Advocaat Eline Tritsmans vertegenwoordigt Jan Fabre, bijgestaan door Manon Gutwirth en Danique Van Mechelen.Beeld Gregory Van Gansen / Photo News 'Spiritueel, niet pornografisch'
Een andere vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag door Fabre is de semi-geheime praktijk van fotoshoots op het privé-appartement van Fabre.
"Ook dat is van de pot gerukt", zegt advocate Tritsmans. "Had hij dat beter niet gedaan? Achteraf gezien beter wel, om geen enkele twijfel te doen ontstaan."
Maar ze vindt het tegelijk niet zo gek, omdat Fabre 24 uur op 24 met kunst bezig is en zoals elk beeldend kunstenaar een beroep doet op modellen voor zijn kunst. Dat die fotoshoots in lingerie en hoge hakken gebeurden, is ook niet vreemd, aldus Tritsmans, als je weet dat die performers sowieso al hele dagen naakt op het podium stonden.
"Dat is heel bizar voor een kantooromgeving, maar niet in het kader van het artistieke werk van Fabre en die performers."
De foto's verschenen in kunsttijdschrift Janus en volgens de verdediging was er niks geheim aan. Ze halen daarvoor enkele getuigenissen aan.
"Dat was geweten en gebeurde met wederzijdse toestemming", zei een getuige in het dossier. "Ik heb nooit gehoord dat er iets niet correct zou zijn verlopen.”
"Ik deed ook mee aan die fotoshoots", getuigde een andere. "Dat was professioneel. Er was toen nog niets tussen ons. We hadden toen nog geen relatie (...) Dat was niet pervers. Hij nam enkel foto’s van het gezicht en keek voor het moment waarop het orgasme in de ogen te zien zou zijn. Dat was iets spiritueel, niet pornografisch."
'No sex, no solo, dat bestaat niet'
Na een middagpauze gaan de advocaten verder op de aantijging van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
"De slogan 'No sex, no solo' is ontstaan bij de open brief." Ze verheft haar stem en beklemtoont elk woord: "Die praktijk bestaat absoluut niet". De advocate haalt een vijftal getuigen aan uit het dossier die stellen dat Fabre de selecties voor solo's maakte op basis van artistieke merites en deze keuze ook niet in zijn eentje maakte. "Het is een roddel van lang geleden", zegt een getuige.
"Ik heb wel gezien hoe sommige danseressen dicht bij hem probeerden te geraken, zich aan hem opdrongen, maar Jan maakte nooit een selectie op basis van seks", zegt een andere getuige. "Hij deed dat op basis van talent en altijd in samenspraak met assistenten, de dramaturge of met andere performers."
Ze vindt die 'no sex, no solo' een bijzonder pijnlijke roddel, zonder relevantie met de werkelijkheid. "Fabre heeft ontelbaar veel solo’s geschreven voor danseressen die nooit seks hebben gehad met hem", aldus Tritsmans.
Lees ook. ‘No sex, no solo’: het proces tegen kunstenaar Jan Fabre gaat van start, en dit staat er op het spel
Dit gebeurde er al op de tweede zittingsdag van het proces-Fabre:
• Ook op de tweede procesdag is Jan Fabre niet aanwezig. Fabres advocaten nemen vandaag het woord. De kunstenaar wordt verdedigd door Eline Tritsmans, bijgestaan door Manon Gutwirth en Danique Van Mechelen
• Aan de start van het pleidooi stelt de verdediging dat de zaak “volledig ontspoord” is, en dat Fabre geen strafbare feiten heeft gepleegd. “Mijn cliënt is ontmenselijkt, gedemoniseerd en karikaturaal neergezet”
• De advocaten minimaliseren de rol van Fabre binnen Troubleyn. Dat moet zijn macht binnen het dansgezelschap relativeren. "Hij was niet het opperhoofd", zoals vorige week door het Openbaar Ministerie werd gezegd
• De open brief die in 2018 het gedrag van Fabre aan de kaak stelde, werd volgens zijn advocaten opgesteld door een "activiste", en "gefaciliteerd" door het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en toenmalig Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz
• De advocaten van Fabre halen meerdere procedurefouten aan. Zo vragen ze de verjaring voor de feiten van de eerste vijf burgerlijke partijen aan. "Er is zo veel bewijsmateriaal verloren gegaan"
• De verdediging toont beelden van Fabres repetities bij Troubleyn. Een aantal burgerlijke partijen verlaat de zaal. Uit de beelden komt naar voren hoe Fabre openstaat voor opmerkingen van de dansers tijdens improvisaties
Aantal burgerlijke partijen verlaat zaal na beelden van repetities: 'Stel je voor dat het zo de wereld in gaat'
De verdediging toont beelden van Fabre tijdens repetities van Troubleyn op het grote scherm in de rechtszaal. Een aantal burgerlijke partijen hebben de zaal verlaten.
Uit de beelden komt naar voren hoe Fabre openstaat voor opmerkingen van de dansers en acteurs tijdens improvisaties. 'Mount Olympus' was een voorstelling die 24 uren duurde, maar als performers aangaven dat ze beter uit een scène geschrapt werden, zodat ze even op adem konden komen, dan stond Fabre daarvoor open.
De beelden tonen ook regie-aanwijzingen bij de 'Tantalus Pussy'-scene, waarbij een mannelijke performer wordt aangetrokken tot de vrouwelijke geslachtsdelen. Fabre komt daar uit als een empathische regisseur die zijn performers 'het spel van aantrekken en afstoten' uitlegt. Hij wil 'spanning' zien.
In een ander beeld gebruikt hij bijnamen voor zijn performers en ze moeten daar mee lachen. Hij maakt ook een seksueel getinte opmerking, waarna er in de crew gelachen wordt, ook door hem. "Stel je voor dat het zo de wereld in gaat", lacht Fabre.
"De improvisaties illustreren dat hij zich niet als een meerdere ziet, maar als een artiest onder artiesten", zegt advocate Tristmans. "De bijnamen zijn duidelijk humoristisch en niet vernederend of denigrerend."
Archiefbeeld van repetitie van het stuk 'Mount Olympus'.Beeld Artur Eranosian Verdediging haalt getuigenissen aan: 'Hij is het tegendeel van een seksist. Hij heeft een grote liefde voor vrouwen'
De verdediging haalt verschillende getuigenissen aan van de tachtig getuigen die weerleggen dat Fabre bij Troubleyn zich schuldig maakte aan de tenlasteleggingen.
"Jan is soms wel veeleisend, in de eerste plaats voor zichzelf, maar er is nooit sprake van pesterijen of vernederingen", zo citeert de verdediging een getuige. "Hij is het tegendeel van een seksist. Hij heeft een grote liefde voor vrouwen en beschouwt de vrouw als een spiritueel wezen."
Een andere vrouw, die meedeed in de voorstelling 'Mount Olympus', zegt dat Fabre de vrouw verheerlijkt en op handen draagt. Nog een vrouw vertelt in het dossier dat ze nooit vernederingen heeft meegemaakt, maar verhaalt hoe helend het was dat Fabre haar een rol gaf na haar borstkanker.
Zwijgcultuur
Van een zwijgcultuur zou geen sprake geweest zijn. De advocaten stellen dat openheid de basis is van het artistieke werk in Troubleyn. Het is een gezamenlijke totstandkoming tussen regisseur en performers. De bijnamen waren nooit denigrerend."Ik word 'kikker' of 'kikkerke' genoemd en ik vind dit niet denigrerend of storend, maar een teken van genegenheid", zo verklaart een getuige in het dossier. "De performers waren altijd blij met hun bijnaam."
'If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen'
Fabres advocaten gaan dieper in op de tenlasteleggingen in de dagvaarding. "Het gaat om roepen en het geven van bijnamen en opmerkingen die als vernederend, denigrerend, of seksistisch worden beschouwd." Ofwel kloppen de verklaringen daarover niet, ofwel passen ze in een bepaalde, artistieke context, aldus advocaat Eline Tritsmans.
"Waarom wordt er geroepen? Omdat het nodig is. Omdat er afstand is tussen de technische tafel en het podium, omdat het intens is, omdat Fabre radicaal werk wil brengen. Er moet discipline zijn, er is tijdsdruk", klinkt het. "We zien elke dag op tv coaches roepen tegen voetballers. If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen. Is dat nodig? Daar kan je over discussiëren. Is het strafbaar? Geenszins."
Het Fabre-kamp ontkent dus niet dat er geroepen wordt, zoals ze ook niet ontkennen dat Fabre zijn performers bijnamen geeft, zoals 'Canada', 'Germany Crap', of 'Prince of Sardinia'. "Die bijnamen zijn echter nooit denigrerend, laat staan racistisch, zoals wordt beweerd. Dat is een steek in zijn hart. Hij gaf die bijnamen uit genegenheid, met humoristische ondertoon."
Dansers tijdens een repetitie van Fabres 'Mount Olympus', in 2018.Beeld AFP Advocaten Fabre halen procedurefouten aan op proces ongewenst seksueel gedrag: ‘Helft van de feiten is verjaard’
De advocaten van Fabre halen meerdere procedurefouten aan. Om te beginnen vragen ze de verjaring voor de feiten van de eerste vijf burgerlijke partijen. Voor de misdrijven in dit dossier geldt een verjaringstermijn van vijf jaar.
Advocate Manon Gutwirth betwist de manier waarop het Openbaar Ministerie en de burgerlijke partijen naar het dossier kijken. Die nemen de periode van tewerkstelling als 'incriminatieperiode', de periode waarin feiten zijn gepleegd. Gutwirth vindt dat enkel het moment van de feiten zelf mag gebruikt worden. Ze toont een tijdslijn op het scherm en toont dat er zo meer dan vijf jaar zou zijn tussen de feiten van de vijfde burgerlijke partij in 2007 en die van de zesde burgerlijke partij, in 2013.
En ze wijst op de reden waarom de wetgever een verjaring heeft ingesteld. "Er is zo veel bewijsmateriaal verloren gegaan, zo weinig tegenspraak nog mogelijk dat de rechten van verdediging geschonden zijn. Daarom vragen we om de rechtsvordering onontvankelijk te verklaren, minstens gedeeltelijk."
'Niet met de bril van 2022 kijken naar gebeurtenissen in 2002'
Niet alleen is er volgens advocate Gutwirth een probleem met de termijn. Ze vraagt ook om niet met de bril van 2022 te kijken naar gebeurtenissen in 2002, twintig jaar geleden. "De welzijnswet is sindsdien veranderd, net als de maatschappij. Wat valt onder pesterijen? Was een compliment op de werkvloer ook grensoverschrijdend in 2003?"Haar collega Danique Van Mechelen haalt dan weer aan dat de rechtbank een deel van de stukken in het dossier nietig moet verklaren. Een preventie-adviseur had in 2017 verschillende medewerkers van Troubleyn gesproken, op voorwaarde van anonimiteit. Deze verklaringen zitten nu, eveneens anoniem, in het strafdossier. Daarmee is volgens Van Mechelen het beroepsgeheim van de preventie-adviseur geschonden en is onvoldoende tegenspraak geboden aan Fabre, met wie de preventie-adviseur nooit heeft gesproken.
'Minister faciliteerde schandpaal Fabre'
De advocaten maken de totstandkoming van deze zaak verdacht. Het begon met een onderzoek van Ilse Ghekiere naar grensoverschrijdend gedrag in de danssector.
"Zij had tweemaal auditie gedaan bij Troubleyn, maar was niet geselecteerd", zegt advocate Tritsmans. Enkele burgerlijke partijen zuchten. "En ze kreeg een kijkstage van vijf dagen. Ze is de spil van hoe deze zaak is tot stand gekomen, maar is niet objectief, Ze is een activiste."
Ghekiere zelf ontkent dat ze ooit auditie deed bij Troubleyn.
De burgerlijke partijen zijn volgens haar niet spontaan tot stand gekomen, maar door Ilse Ghekiere. Dat leidt tot een open brief in september 2018, een reactie op een interview van Fabre bij VRT, waarin hij stelde dat er veertig jaar lang in zijn gezelschap nooit een probleem mee is geweest.
"Toegegeven, als u die zin er apart uit haalt, dan is dat niet de meest verstandige uitspraak. Maar als je het volledige interview beluistert, dan zie je dat het nooit de bedoeling was om zoiets te zeggen. Hij zegt niet dat er nooit problemen zijn geweest, maar wel: 'er zijn nooit geen problemen mee geweest.' Het klopt niet dat hij de schandpaalactie in de pers over zichzelf heeft uitgeroepen."
Die schandpaal is volgens de advocaten van Fabre het gevolg van het optreden van Ilse Ghekiere, een vakbondssecretaris van ACOD, en het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.
Jan Fabres interview bij de openbare omroep in 2018.Beeld VRT Tritsmans haalt aan hoe op 12 september 2018 het Instituut een ontwerp van de open brief naar de redactie van Rekto:Verso stuurde, met de vraag om deze 'unieke publicatie' te publiceren en graag pas om middernacht. Volgens Tritsmans "om de campagne de volgende ochtend te starten".
"Een overheidsinstelling kan volgens mij geen publieke schandpaal faciliteren. Ik vind het choquerend om dat te lezen. Een overheidsinstelling zou toch het vermoeden van onschuld van elke burger moeten respecteren."
"Ook Minister van Cultuur Sven Gatz heeft de brief dan (op het moment van publicatie, BST) al tien dagen op zijn kabinet liggen. Vervolgens komt hij op het nieuws: "Twintig mensen is niet niks, en de feiten worden gedetailleerd beschreven, het lijkt ernstig en is ernstig." Zijn kabinet neemt in die twaalf dagen geen contact op met Troubleyn of Fabre, maar doet wel mee aan de schandpaal."
Fabres advocaten over de rol van Fabre binnen Troubleyn: 'Hij was niet het opperhoofd'
Fabres advocaten minimaliseren de rol van Fabre binnen Troubleyn. Dat moet zijn macht binnen het dansgezelschap relativeren. "Hij was niet het opperhoofd", zoals vorige week door het Openbaar Ministerie werd gezegd.
Fabre is volgens meester Tritsmans louter bezig met het artistieke, waardoor hij bijvoorbeeld nooit onderhandeld heeft over contracten. Sinds het begin waren in Troubleyn anderen verantwoordelijk voor de zakelijke leiding. Bovendien is het een vzw, met een raad van bestuur en controle door de Vlaamse gemeenschap, aldus Tritsmans. "Ook de artistieke leiding had hij zelfs niet alleen in handen. Er was ook nog een dramaturge."
Fabre staat terecht voor grensoverschrijdend gedrag op het werk in een periode van 2002 tot 2018. "In heel die periode heeft niemand een melding gemaakt of gezegd dat hij of zij het moeilijk had om gefotografeerd te worden, last had van een toxische werkomgeving, of niet meer bij Troubleyn wou werken."
Wist Fabre dat zijn gedrag eventueel onaanvaardbaar was?
"Er is in die periode geen enkele melding geweest, niet intern, niet aan Fabre, niet aan de dramaturge, niet aan de zakelijke leiding, niet aan de RVB, niet aan het ministerie van Cultuur, niet aan de stad Antwerpen en al zeker niet aan de politie."
"Tot er in april 2018 een email binnenkomt bij Troubleyn waarin een danseres melding maakt van een #MeToo-ervaring. Daarna gaan alle deuren dicht, die vrouw wil daar niks over zeggen."
‘Geen Shakespeare-opvoering, maar een bijzondere Faberiaanse context’
De verdediging vraagt dat alles tot de juiste proporties wordt herleid. "Het gaat hier niet om weerloze minderjarigen, maar sterke, hoogopgeleide vrouwen die ervoor kiezen om radicaal theater te maken", zegt Fabres advocaat Eline Tritsmans.
Ze voert aan dat er hier een artistieke context was, die verschilt van de werkvloer in een bank, een rechtbank of de ambtenarij. Dat is belangrijk omdat Fabre vervolgd wordt voor geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk, en inbreuken op de welzijnswet.
"Bovendien zitten we bij Fabre: geen theater zoals een klassiek ballet of een Shakespeare-opvoering, maar een bijzondere Faberiaanse context." Die Faberiaanse context is volgens haar uitgebreid gedocumenteerd door theaterwetenschappers. Hij is ook de enige Belg in het overzicht 'Great European Stage Directors'.
Centraal in die Faberiaanse context staat het menselijke lichaam, zegt Tritsmans: "Fabre is op onderzoek naar wat dat menselijk lichaam is: de huid, de sappen die eruit komen, zweet, bloed, urine, sperma, … Dat is radicaal en niet conventioneel en wil taboes doorbreken."
Improvisatieoefeningen
Ze stelt dat dansers en acteurs, die Fabre performers noemt, daarvoor tot het uiterste gaan. Het gaat om producties die vier uren, acht uren, of zelfs 24 uren duren, zoals bij de opvoering Mount Olympus.Dat is volgens haar geen gevolg van een toxische werksfeer die Fabre zou veroorzaken, waarin hij geen tegenspraak duldt, maar net van collectieve totstandkoming van het werk. "Die producties komen organisch tot stand. Improvisatie-oefeningen worden niet door Fabre bepaald. Hij geeft thema’s aan, maar de dansers bedenken zelf die improvisaties."
Ze haalt daarvoor onder meer een stageverslag en andere documentatie aan waarin staat dat Fabre de speelsheid van die improvisatieoefeningen behield.
De performers in Jan Fabres 24 uur durende ‘Mount Olympus’ slapen en waken op scène.Beeld RV - Wonge Bergmann Advocaat Fabre: ‘Mijn cliënt is ontmenselijkt, gedemoniseerd en karikaturaal neergezet’
Advocaat Eline Tritsmans start het pleidooi voor Fabre met te stellen dat deze zaak “volledig ontspoord” is. Ze stelt dat de kunstenaar geen strafbare feiten heeft gepleegd.
“Mijn cliënt is ontmenselijkt, gedemoniseerd en karikaturaal neergezet”, zegt Tritsmans. “Fabre is geen god, en hij waant zich ook geen god, zoals het Openbaar Ministerie beweert.”
Om dat te demonstreren zwaait ze met een boek van Fabre, met de titel Ik ben een fout en citeert eruit: “Hij zegt het ook op zijn Antwerps, dat hij een echte ambetanterik kan zijn. Hij heeft een sterk karakter en gaat de confrontatie niet uit de weg, maar hij is ook een zeer genereus persoon die het beste uit anderen wil halen.”
Ze haalt aan dat er in het dossier 160 huidige en voormalige medewerkers een ander beeld schetsen van de werksfeer binnen Fabres gezelschap Troubleyn. “Daarnaast zijn er tachtig individuele getuigenissen onder eed die zeggen dat er een open, bruisende cultuur was, met een creatieve werksfeer. Hij heeft zeker fouten gemaakt. Als er mensen gekwetst en getraumatiseerd zijn, dan biedt hij daar zijn excuses voor aan. Maar mijn client is geen crimineel.”
Advocaat Eline Tritsmans vertegenwoordigt Jan Fabre, bijgestaan door Manon Gutwirth en Danique Van Mechelen.Beeld Wouter Van Vooren Tweede procesdag gaat van start: ook vandaag geen Jan Fabre aanwezig
De tweede zittingsdag van het proces-Fabre is zonet van start gegaan in Antwerpen. Ook vandaag zal Fabre niet aanwezig zijn. Dat bevestigt zijn advocaat Eline Tritsmans bij aankomst: “Ik denk dat ik bij de zitting vorige week ook al heb duidelijk gemaakt dat wij hem vertegenwoordigen.”
Bij de voorbereidende zitting in september klonk het nog dat Fabre wel aanwezig zou zijn. “Maar dat was nog ver van het proces vandaag.”
Fabre wordt verdedigd door een trio advocaten van het kantoor van Hans Rieder. Het gaat om Eline Tritsmans, bijgestaan door Manon Gutwirth en Danique Van Mechelen.
De advocaten Christine Mussche en An-Sofie Raes zijn ook aanwezig, zij verdedigen de burgerlijke partijen. Enkele van die burgerlijke partijen, (voormalig) danseressen van Fabres gezelschap Troubleyn, zijn ook opgedaagd voor deze tweede zitting. Zij zullen niet aan het woord komen vandaag.
Naast elf medewerkers stelt ook het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen zich burgerlijke partij. Een twaalfde vrouw heeft zich geen burgerlijke partij gesteld, maar benadeelde partij.
Correctionele rechtbank Antwerpen maakt zich klaar voor tweede, en in principe laatste, zittingsdag
De correctionele rechtbank in Antwerpen maakt zich klaar voor de tweede en in principe laatste zittingsdag van het proces-Fabre. De kunstenaar staat terecht voor pesten, geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk tegenover 12 vrouwen, en de aanranding van de eerbaarheid van een van hen.
Op de eerste zitting hadden de elf burgerlijke partijen het woord, bij monde van hun advocaten en de openbare aanklager, die drie jaar effectieve celstraf eiste.
Fabre was toen niet aanwezig. Vandaag krijgen zijn advocaten het woord. Een uitspraak wordt verwacht in mei.
Zo ging het er vorige week, op procesdag 1, aan toe:
• Op 25 maart ging het proces tegen Jan Fabre van start. De kunstenaar staat terecht voor pesterijen, geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk en één geval van aanranding van de eerbaarheid. De kunstenaar was zelf niet aanwezig
• Het Openbaar ministerie vorderde een effectieve gevangenisstraf van 3 jaar voor Jan Fabre, de maximumstraf voor pesterijen, geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk
• Het OM noemde de verklaringen van de burgerlijke partijen in het dossier bijzonder overtuigend en benadrukte dat ze overeenstemmen met elkaar
• Advocaten Christine Mussche en An-Sofie Raes, die de burgerlijke partijen vertegenwoordigen, citeerden op de eerste procesdag uit verschillende getuigenissen:
- "Ik moet seks hebben met je, voor ik de solo voor je kan maken", zou Fabre tegen T.A. gezegd hebben
- S.L. kreeg dan weer een stage aangeboden in ruil voor maaltijden, maar enkel tijdens de week
- "Hij begon foto’s te nemen, maar kwam dichter, legde zijn hand op mijn borst en stak zijn tong in mijn mond", zo wordt er geciteerd uit de verklaring van S.W.
- E.O. werd gevraagd om voor een camera te masturberen, waarbij enkel haar ogen zouden gefilmd worden. "Op een gegeven moment kwam hij dichterbij, begon aardbeien in mijn vagina te stoppen en zei dat hij me probeerde te helpen."
Jan Fabre gedroeg zich 20 jaar lang als een wraaklustige god: dit onthouden we van procesdag 1
Op de eerste dag van zijn proces (op 25 maart) liet de wereldberoemde kunstenaar Jan Fabre (63) verstek gaan. Zo moest hij niet aanhoren hoe de ene na de andere vrouw hem beschreef als een seksueel roofdier dat kunst gebruikt als lokaas. Of hoe het Openbaar Ministerie drie jaar effectieve celstraf eist.
