Onderzoek werpt nieuw licht op genetische risicofactoren om alzheimer te ontwikkelen
Veel méér genen bepalen mee het risico om de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen dan tot nog toe in kaart gebracht. Dat heeft een grootschalige internationale studie aan het licht gebracht, waarbij tientallen nieuwe stukken DNA zijn geïdentificeerd die mogelijk een rol spelen. De resultaten kunnen helpen om nieuwe medicijnen te ontwikkelen. Ook Belgen werkten mee aan het onderzoek.
Een groep wetenschappers uit Europa, de Verenigde Staten en Australië onderzocht de voorbije jaren het DNA van 111.000 mensen met de ziekte van Alzheimer, een vorm van dementie die vooral voorkomt bij ouderen.
Ze vergeleken het DNA van de Alzheimer-patiënten met het DNA van 690.000 mensen die de de ziekte niet hebben. Vervolgens gingen ze op zoek naar "DNA-regio's" die gelinkt zijn aan een hoger of lager risico om de ziekte te ontwikkelen. Elke DNA-regio omvat één of meerdere genen.
De wetenschappers identificeerden 75 DNA-regio's die gelinkt zijn aan het al dan niet hebben van de ziekte van Alzheimer. 42 van die DNA-regio's werden nooit eerder in verband gebracht met de ziekte.
"Heel wat van de DNA-regio’s die naar boven kwamen in onze studie werden voor het eerst in verband gebracht met alzheimer,” zegt professor Kristel Sleegers (VIB-UAntwerpen), die samen met haar onderzoeksgroep aan het VIB Centrum voor Moleculaire Neurologie meewerkte aan het onderzoek.
De resultaten van het onderzoek verschijnen vandaag in het prestigieuze vaktijdschrift Nature Genetics.
Een brede waaier aan risicofactoren
Je risico om de ziekte van Alzheimer te ontwikkelen hangt af van verschillende factoren. Hoge bloeddruk en depressie verhogen je kans, net als veelvuldig hoofdletsel, bijvoorbeeld door contactsporten. Ook levensstijl en genetische factoren spelen een rol.
"Er is een brede waaier aan factoren die bepalen hoeveel risico je loopt om ooit alzheimer te ontwikkelen", zegt Sleegers. "60 procent tot 80 procent van die risicofactoren heeft te maken met genetische factoren."
Een beperkt aantal genen garandeert dat je vroeg of laat alzheimer krijgt. "Ziekte veroorzakende afwijkingen in dergelijke genen komen gelukkig heel weinig voor", zegt Sleegers. "Je ziet ze enkel bij sommige families waar de ziekte van generatie op generatie wordt doorgegeven."
60 tot 80 procent van de risicofactoren heeft te maken met genetische factoren
Andere genen zijn gelinkt aan een verhoogd risico om de ziekte te ontwikkelen. Ze garanderen dus niet dat je de ziekte zal ontwikkelen, maar je loopt wel meer kans. Deze genen worden ook wel "risicogenen" genoemd. Ze komen veel vaker voor dan genen die garanderen dat je de ziekte krijgt.
Er zijn ook genen die gelinkt zijn aan een lager risico om alzheimer te ontwikkelen. Genetische factoren kunnen je risico dus verhogen én verlagen.
"We proberen al die genetische factoren zo zorgvuldig mogelijk in kaart brengen", zegt Sleegers." Zo kunnen we begrijpen hoe en waarom alzheimer ontstaat. Hoe meer genen je kan identificeren, hoe nauwkeuriger."
Nieuwe inzichten
Het onderzoek werpt ook een nieuw licht op de ontwikkeling van alzheimer. Die wordt vooral gelinkt aan de samenklontering van twee eiwitten in de hersenen, tau en bèta-amyloïde.
"Bèta-amyloïde en tau zijn zeker erg belangrijke factoren", zegt Sleegers. "Uit ons onderzoek blijkt dat ook genen die betrokken zijn bij ontstekingsprocessen een rol spelen. Dat kan erop wijzen dat ook ontsteking in de hersenen een rol speelt bij de ontwikkeling van alzheimer."
Ontsteking in de hersenen of "neuroinflammatie" is al jaren een hot topic in de wetenschap. Het wordt ook gelinkt aan de ziekte van Parkinson, multiple sclerose en zelfs bepaalde vormen van depressie. Wetenschappers vermoeden dat ontstekingsprocessen ook bij alzheimer een rol spelen. De nieuwe studie lijkt dat vermoeden te bevestigen.
Nieuwe medicijnen en diagnostische tools
Het onderzoek kan ook helpen bij het ontwikkelen van nieuwe medicijnen. "Wat dat betreft zijn vooral risicoverlagende genvarianten erg interessant", zegt Sleegers. "Als je weet dat een bepaalde variant gelinkt is aan een verlaagd risico, dan opent dat nieuwe pistes voor farmaceutisch onderzoek."
Risicoverlagende varianten zijn interessant bij het ontwikkelen van nieuwe medicijnen
De onderzoekers ontwikkelden tenslotte ook een genetische "risico-score". Die score helpt voorspellen welke mensen met beginnende symptomen de ziekte van Alzheimer zullen ontwikkelen.
De risico-tool is voorlopig niet bedoeld om diagnoses te stellen, wel voor klinisch onderzoek. "Het kan een nuttig instrument zijn bij het opzetten van klinische studies", zegt Sleegers. "Je kan de deelnemers op basis van hun genetisch risico opdelen in groepen. Zo kan je de werking van kandidaat-geneesmiddelen nauwkeuriger in kaart brengen."