Klimaatrapport brengt harde boodschap: ‘Kans dat opwarming beperkt blijft tot 1,5 graad lijkt zo goed als verkeken’

Hoe ernstig is de situatie?

Het jongste IPCC-rapport lijkt net als zijn voorgangers weinig hoopvol; het gaat nog altijd de verkeerde kant op met het klimaat. Zo groeide de CO₂-uitstoot wereldwijd nog nooit zo hard als in het afgelopen decennium.  Tegelijkertijd zijn de plannen van met name de westerse wereld (van oudsher de grootste uitstoter) onvoldoende om de opwarming te beperken tot 1,5 graad Celsius. 

Met het huidige beleid zal de uitstoot in 2030 zich op zijn best stabiliseren. Terwijl de wereld moet pieken in 2025, wil Parijs nog gehaald worden. En in 2030 moeten de emissies wereldwijd bijna zijn gehalveerd, om na 2050 negatief te worden – halverwege deze eeuw moet er dus CO₂ uit de atmosfeer worden gehaald om de opwarming weer onder de 1,5 graad te krijgen. 

De wereld stevent dus af op meer dan 1,5 graad opwarming. Maar ook maximaal 2 graden temperatuurstijging is niet zomaar in zicht. Hiervoor moet de mondiale uitstoot een kwart lager zijn aan het eind van dit decennium. 

Een beetje meer opwarming dan 1,5 graad kan grote gevolgen hebben voor de planeet. Een klein beetje hogere temperatuur kan leiden tot meer extreme droogtes of juist regenval, omdat warme lucht meer water kan vasthouden, waardoor buien heftiger worden. Bij 1,5 graad opwarming is volgens wetenschappers de kans ook groter dat het smelten van de poolkappen en de ijskap van Groenland beperkt blijft. 

Het doel van 1,5 graden is nog altijd in zicht, maar het pad ernaartoe is zeer smal geworden, stelt Detlef van Vuuren, een van de auteurs van het laatste rapport en hoogleraar aardwetenschap en senior-wetenschapper bij het Nederlandse Plan­bureau voor de Leefomgeving. Als de klimaatplannen niet ambitieuzer worden, zal de wereld rond de eeuwwisseling gemiddeld 3,2 graden zijn opgewarmd. Belangrijke sectoren als energie, industrie, transport en landbouw moeten daarom nog veel sneller verduurzamen.

Oplossingen

Er is niet alleen slecht nieuws. Het doel is nog in zicht, maar de komende jaren zijn hierbij cruciaal. Wetenschappers van het IPCC zien toenemende bereidheid tot klimaatactie bij zowel beleidsmakers als burgers. Ook goed nieuws is de spectaculaire prijsdaling van duurzame energiebronnen als zonne- en windenergie, dankzij innovatie en grootschalig gebruik ervan. Ook werken politici aan beleid om te komen tot energiebesparing in alle sectoren.

Een belangrijk instrument om de uitstoot omlaag te brengen is het beprijzen van CO₂. Als de prijs daarvan omgerekend ongeveer 90 euro per ton bedraagt, helpt dit de uitstoot te halveren in 2030. Vorig jaar is de prijs van CO₂ in Europa ongeveer tot dit niveau gestegen, wat bedrijven helpt bij het zoeken naar klimaatvriendelijker alternatieven. 

Het IPCC noemt diverse mogelijkheden om snel en tegen relatief lage kosten de ergste vorm van klimaatverandering tegen te gaan. De jongste studie wijst op de mogelijkheden van het gebruik van hernieuwbare grondstoffen als biotextiel, bouwen met hout en de ontwikkeling van biobrandstoffen en biochemie, waarbij bijvoorbeeld voor de productie van kunststof olie wordt vervangen door biomassa. 

Ook met energiebesparing, duurzaam transport en minder vleesconsumptie kunnen snel flinke klappers gemaakt worden. Voor lastig te verduurzamen sectoren zoals de productie van cement of kunstmest, kan de ondergrondse opslag van CO₂ tijdelijk soelaas bieden, tot duurzame technologieën ook deze industrieën kunnen vergroenen.

Draagvlak

Goed beleid is lastig, omdat sommige ontwikkelingen die goed zijn voor het klimaat, op gespannen voet staan met bijvoorbeeld het milieu en het welzijn van burgers. Zo heeft de scherpe prijsdaling van zonnepanelen en accu’s voor elektrische auto’s geleid tot een grote toename van het gebruik ervan. Maar de winning van de daarvoor benodigde grondstoffen brengt vaak schade toe aan milieu en mensen die onder slechte omstandigheden deze grondstoffen moeten winnen.

Het IPCC pleit daarom ook rechtvaardigheid bij de inzet van deze technologieën. Bedrijven en politiek moeten hier meer rekening mee houden. Dit kan betekenen dat de winning van grondstoffen en sommige productieprocessen verplaatst moeten worden.

De publicatie van het rapport liep vertraging op omdat er hard onderhandeld werd over de laatste passages waarin belangen van diverse landen botsten. Sommige ontwikkelingslanden vinden bijvoorbeeld dat ze meer tijd moeten krijgen om hun uitstoot omlaag te brengen, met het argument dat de rijke geïndustrialiseerde wereld ruim een eeuw ongehinderd kooldioxide kon uitstoten. Zij willen dus niet per se al in 2050 op nul uitstoot zitten. Ook zijn landen met een sterke fossiele industrie vaak minder bereid tot harde ingrepen.

Quid België?

“Dit rapport zet op scherp dat de uitstoot nog altijd elk jaar toeneemt terwijl ze eigenlijk jaarlijks met meer dan 8 procent zou moeten dalen willen we de opwarming tot 1,5 graad beperken”, reageert klimatoloog Wim Thiery (VUB). “De uitstoot moet nu dus wel zeer snel en zeer scherp dalen en dat in alle sectoren en over de hele wereld. Met iedere dag dat we daarmee wachten, worden de inspanningen die nodig zijn groter.” 

Treffend vindt Thiery ook de verschillen tussen arm en rijk. “De 10 procent rijkste huishoudens zijn verantwoordelijk voor een derde tot de helft van de uitstoot, terwijl de armste helft 13 tot 15 procent van de uitstoot veroorzaakt.”

Maar de Belgische expert ontwaart ook goed nieuws. “Het IPCC toont hoe alle technologie die we nodig hebben ook beschikbaar is. We hoeven helemaal niet te wachten op nieuwe uitvindingen om massaal op klimaatvriendelijke energieproductie in te zetten”, zegt Thiery. “Bovendien voltrekt zich de laatste jaren een ware revolutie waarbij de prijs van hernieuwbare energie enorm daalt. Zonnepanelen zijn nu 85 procent goedkoper dan tien jaar geleden en alle hernieuwbare energie prijst fossiele energie en kernenergie nu uit de markt. Het is dus ook economisch logisch om daar nu zeer snel zeer grootschalig op in te zetten.”

Het enige wat ontbreekt is beleid, stelt Thiery. “Er is veel te weinig ambitie. Ook bij ons zie je dat, met trage procedures en ingewikkelde vergunningsregels voor hernieuwbare energie. Bovendien blijkt dat de klimaatbeloftes die de landen tegen 2030 doen al zelfs niet volstaan om het akkoord van Parijs te halen. En sowieso valt het eigenlijke beleid vaak nog magerder uit dan die beloftes. Het beleid krijgt dus een dubbele buis.”

Dat ziet het kabinet van Vlaams minister van Milieu Zuhal Demir (N-VA) anders. “We hebben geen nood aan grote plannen op papier”, klinkt het daar. “Wat er nu moet gebeuren is de concrete uitvoering van beleid op het terrein. We zijn het enige land in Europa met een renovatieverplichting bijvoorbeeld.”

Ook WWF België roept de Belgische overheden op om “bestaande oplossingen op te schalen”. Al kijkt ze daarvoor niet enkel naar de overheid, maar ook naar het bedrijfsleven. Concreet wijst WWF op de Belgian Alliance for Climate Action (BACA). Bij dat initiatief sloten zich intussen al 96 bedrijven aan. “Al deze bedrijven geven de boodschap dat organisaties en bedrijven ook een belangrijke rol te spelen hebben, naast overheden, in het behalen van het Parijsakkoord en het tegengaan van de ergste gevolgen van klimaatverandering.”