Zijn de gruwelen van Boetsja een kantelpunt? In het Westen groeit het besef: met Poetin zal er geen ‘terug naar normaal’ zijn

Oorlogsmisdaden die qua omvang en wreedheid ongehoord zijn in Europa sinds Srebrenica. Een aangekondigd Russisch offensief in de Donbas. Zelensky die om meer en krachtigere wapens vraagt. En Vladimir Poetin wiens wraakzucht slechts aangewakkerd lijkt door Russische nederlagen.

Tegen die achtergrond beraden westerse landen zich opnieuw over hun opstelling in de oorlog in Oekraïne. Binnen de Europese Unie pleit Frankrijk al voor een olieboycot. In de NAVO-corridors buigen ministers zich vanaf vandaag over de vraag of ze hun militaire steun moeten intensiveren.

Zijn de gruwelen van Boetsja een kantelpunt? Militair is het antwoord negatief. President Joe Biden en de NAVO-landen zullen zo lang mogelijk vasthouden aan hun rode lijn: die van het verdragsgebied. Stoltenberg blijft herhalen dat het geweld niet mag escaleren tot een “complete oorlog tussen de NAVO en Rusland”.

Militaire tegenslagen wakkeren de Russische bloeddorst alleen maar verder aan

Maar er is wel sprake van een politiek kantelpunt, althans in één opzicht: het besef dat er met Poetin geen ‘terug naar normaal’ zal zijn, dat er geen snelle uitwegen uit de oorlog zijn. De gevolgen zullen voor alle betrokkenen groot zijn, ook voor België. We zijn niet in oorlog, nog niet, maar wel verwikkeld in het meest vergaande en onberekenbare conflict sinds tijden. En met elke gruwel groeit het besef: als de NAVO de vernietiging van een Europees land toestaat, is er ook geen ‘Europese orde’ meer om te verdedigen. De inzet is dus hoog.

Zeker gevoegd bij wat in Rusland gebeurt. De escalatie in de Russische media doet zelfs kenners versteld staan. Poetins ambitie om met geweld te bewijzen dat Oekraïne en Oekraïners niet bestaan is in ijltempo het officiële discours geworden - in een Rusland dat volgens sommige experts fascistische trekken begint te vertonen. Soms spat de bloeddorst van het scherm af.

In Rusland lijken de oorlogsdoelen door het militaire falen eerder opgeschroefd dan afgezwakt. En ze zijn ingebed in het oude verhaal dat Rusland een ‘existentiële strijd’ voert tegen het Westen, dat Rusland kapot wil maken. Dat verhaal appelleert aan een zelfbeeld dat onder Poetin erg is aangemoedigd: dat van Ruslands ‘unieke rol’ in de geschiedenis, als winnaar tegen nazi-Duitsland, als redder van Europa en van het geloof. Ook dit gezicht van Rusland is voor menig West-Europees politicus een harde wake-upcall.

De weg terug lijkt voor beide partijen afgesloten

Na de genocide in Srebrenica in 1995 diende een militaire wandaad als kantelpunt voor westers militair optreden. Maar Milosevic en Karadzic hadden geen kernwapens, Poetin wel. In Oekraïne is er alleen keuze uit de ‘minst slechte’ opties, tegen een Rusland dat, in tegenstelling tot het Westen, doet voorkomen alsof het escalatie niet vreest.

De Amerikaanse academicus Walter Russell Mead ziet twee strijdende partijen die “zitten opgescheept met een oorlog die ze niet kunnen winnen, en het is moeilijk de contouren te zien van een vredesregeling waarmee ze beide kunnen leven”. De weg terug lijkt afgesloten, elke weg vooruit leidt tot meer ellende.

NAVO-chef Stoltenberg liet dinsdag blijken hoe de NAVO hiermee om wil gaan. Ook binnen president Bidens adagium “geen directe militaire betrokkenheid”, zijn er nog economische en militaire opties om te escaleren - en dat is wat geleidelijk gebeurt. Sovjettanks uit NAVO-landen? Gaat gebeuren, melden media. Anti-schip raketten voor Odessa? Ze zijn al gearriveerd, uit Groot-Brittannië.

Er is door NAVO-landen een goed geoliede machinerie in stelling gebracht die beoogt de Oekraïners militair te bevoorraden. In de aanloop naar een “groot Russisch offensief tegen de Donbas” noemt Stoltenberg die bevoorrading “juist de komende weken extreem belangrijk”. Want, zegt hij, zonder westerse wapens kan Oekraïne niet standhouden.

Fransen en Russen schuiven op

Op economisch vlak gebeurt iets soortgelijks. Na Boetsja schuiven de Fransen richting een olieboycot en de Duitsers naar een stop op de import van Russische kolen. Nieuwe verschrikkingen kunnen de Duitse politiek uiteindelijk ertoe aanzetten de gasimport, die veel belangrijker is, sneller te staken. Ondanks de astronomische kosten en de reële economische pijn. Wat niet helpt, stelt econoom Elina Ribakova, is dat er “nooit een plan-B blijkt te zijn geweest voor de EU-afhankelijkheid van Rusland”.

Verschrikkingen als in Boetsja - en de wijze waarop Rusland retorisch en militair escaleert - dwingen het Westen andermaal de grote interne verdeeldheid te overwinnen. Zo blijft Poetin de motor achter westerse eensgezindheid. In de rest van de wereld vraagt men zich af waar men naar kijkt: een stuiptrekking van Russisch revanchisme of een stuiptrekking van een tanende westerse wereldorde? Ook voor het beantwoorden van die vraag zal de uitkomst van de oorlog - nu nog in kruitdampen gehuld - bepalend zijn.