"Oorlog kan nog maanden of jaren duren", maar wil of kan NAVO niet méér doen voor Oekraïne?

Vandaag en morgen vindt opnieuw een NAVO-top plaats in Brussel om de oorlog in Oekraïne te bespreken. De ministers van Buitenlandse Zaken van de alliantie overleggen hoe ze Oekraïne kunnen steunen zonder in een grootschalige oorlog met Rusland terecht te komen. Bij de start van de bijeenkomst waarschuwt NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg dat we ons moeten voorbereiden op een mogelijk lang aanslepend conflict. 

"We moeten realistisch zijn. De oorlog kan lang duren, enkele maanden, zelfs jaren", aldus Stoltenberg. Volgens de Noorse secretaris-generaal trekken de Russische troepen zich nu terug naar het noorden, om zich daar te hergroeperen en te bevoorraden. Hij verwacht dat ze daarna oostwaarts zullen trekken voor een groot offensief. "De oorlog is in een kritieke fase beland", zo klinkt het. Al is het helemaal niet duidelijk of Russische militairen die zich terugtrekken uit de buurt van Kiev, ook ingezet kunnen worden in het oosten. Die eenheden hebben namelijk veel verliezen geleden en de moraal heeft er ook vaak een deuk gekregen.

Er zijn dus volgens Stoltenberg voorlopig geen tekenen die erop wijzen dat Poetin zijn plan om heel Oekraïne in te nemen heeft bijgesteld. "We moeten voorbereid zijn op een lange tocht." De secretaris-generaal benadrukt daarom het belang van steun aan Oekraïne, het opvoeren van sancties tegen Rusland en het aanscherpen van de defensie- en versterkingsmechanismen van de NAVO. 

Steun aan Oekraïne, maar geen onvoorwaardelijke steun. De NAVO stuurt bijvoorbeeld bewust geen troepen naar de oorlog. "Ik denk dat de NAVO en Rusland zich allebei aan een impliciete limiet houden", vertelt professor internationale politiek Sven Biscop in Terzake. "Wij komen niet rechtstreeks tussen in die oorlog. Wij sturen geen soldaten Oekraïne in. En Rusland voert geen rechtstreekse oorlog tegen ons, maar tegen Oekraïne. Zolang beide partijen zich aan die onuitgesproken beperking houden, vermijd je de totale escalatie."

Die zekere terughoudendheid, zowel van de NAVO als van Rusland, is volgens Biscop nodig om een rechtstreekse oorlog tussen grootmachten, die een nucleaire oorlog zou kunnen worden, te vermijden. De angst voor de bom is dus terecht én wederzijds. 

"Rusland heeft heel snel met kernwapens gedreigd, al enkele dagen na de invasie. Wij hebben hen er fijntjes aan herinnerd dat wij ook een kernmacht zijn", aldus Biscop. "Dat duidt het belang van nucleaire afschrikking, ook voor onze eigen defensie. Of we dat nu graag hebben of niet." 

Het is dus heel onwaarschijnlijk dat NAVO-troepen voet aan grond zullen zetten in Oekraïne. "Je moet daar heel rationeel over nadenken, los van de emoties die de gruwel natuurlijk losweekt", legt Biscop uit. "Wat is ons belang? Uiteindelijk gaat de strategie over het bewaren van ons eigen samenlevingsmodel, onze staat. Het overleven van België, de Europese Unie en de NAVO hangt niet af van Oekraïne. Oekraïne is voor ons niet van vitaal belang en daarom gaan wij ook niet ten oorlog trekken voor Oekraïne." 

Toch heeft Tsjechië vandaag als eerste NAVO-land laten weten dat het T72-tanks naar Oekraïne zal sturen. Opmerkelijk, want tot hiertoe heeft de NAVO altijd uitdrukkelijk gezegd dat het enkel defensieve wapens zou leveren. 

"Op het eerste zicht is een tank in hoofdzaak een offensief wapen", zegt oud-kolonel en defensiespecialist Roger Housen in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Maar de meeste wapensystemen, of het nu gaat over vliegtuigen, tanks, infanterie, gevechtsvoertuigen, drones en zelfs antitankwapens, kunnen zowel offensief als defensief gebruikt worden." Het gaat volgens Housen dus niet om het wapen op zich, maar over hoe het op het slagveld wordt ingezet. 

Als Tsjechië als NAVO-land tanks levert aan Oekraïne, zou het land dus afspraken moeten maken met Oekraïne over het gebruik van die tanks. Het probleem is dat de tanks tussen en naast Oekraïense tanks ingezet zullen worden en er exact hetzelfde zullen uitzien. "Op een bepaald moment kan je dus geen onderscheid meer maken tussen Oekraïense T72-tanks en voormalige Tsjechische T72-tanks", weet Housen.

"Meer nog", voegt de oud-kolonel toe. "Als een Oekraïense generaal de Tsjechische tanks onder zijn commando krijgt en een opportuniteit ziet om een tegenaanval te lanceren, dan denk ik niet dat hij dat zal nalaten."

In theorie kunnen de Tsjechische tanks dus als offensieve wapens worden ingezet, maar zal het Kremlin dat ook zo zien? "Het zal voor Rusland moeilijk zijn om te bewijzen dat Oekraïne NAVO-systemen gebruikt op een offensieve manier", denkt Housen. "Maar ze gaan het waarschijnlijk wel gebruiken in hun narratief."

Toen Polen een aantal weken geleden nog gevechtsvliegtuigen aan Oekraïne wilde leveren, is er binnen de NAVO wel snel gepraat om ervoor te zorgen dat dat niet zou gebeuren. Tsjechië is voorlopig nog niet teruggefloten. "Jachtvliegtuigen creëren onmiddellijk bij de tegenpartij het idee van offensieve inzet, bij tanks heb je niet onmiddellijk het gevoel dat het om een aanvalswapen gaat", zo maakt Housen de nuance duidelijk.