Veel besmettingen of niet, we liggen niet meer wakker van corona. Zijn we te enthousiast het rijk der vrijheid aan het vieren?

De Ronde van Vlaanderen bracht het wel heel duidelijk in beeld, maar je merkt het overal: corona bestaat niet meer. In shoppingcenters, concertzalen, cafés en restaurants, in sportclubs en op feestjes is het weer gezellig druk, terwijl we in elkaars gezicht ademen. Alsof SARS-CoV-2 er niet meer is, nooit is geweest of ons niets meer kan maken.

Nochtans zien de beruchte coronacijfers er niet zo geweldig uit. Zo krijgen de ziekenhuizen het opnieuw moeilijk omdat het aantal opnames door corona toeneemt tot een niveau waarmee we eigenlijk in ‘code rood’ zouden moeten zitten. Zo ligt het gemiddelde van afgelopen week nu op 215 ziekenhuisopnames voor corona per dag en geldt code rood wanneer er dagelijks meer dan 150 zijn.

Weekgemiddelde

Kijk je naar het aantal geregistreerde besmettingen, dan zie je dat die met een weekgemiddelde van 10.686 gevallen per dag nu hoger liggen dan in de laatste helft van december, toen het tussen 6.000 à 9.000 schommelde. En het aantal nieuwe ziekenhuisopnames door corona lag in die periode lager dan nu. Maar toen waren telewerken en de coronapas nog verplicht en laaide het debat op over verplichte vaccinatie.

Zijn we vandaag dan al te enthousiast voluit het rijk der vrijheid aan het vieren, blind voor de realiteit van het nog duchtig circulerende virus? Het is allerminst de eerste keer dat die vraag opdoemt. Maar nu luidt het antwoord niet dat we al te makkelijk ‘los gaan’ omdat wij mensen het nu eenmaal lastig hebben met beknottingen.

“Angst is de grote motor voor gedragsaanpassing en die is veel kleiner nu”, zegt sociaal psycholoog Frank Van Overwalle (VUB). “Dat we dan volop van de vrijheid genieten, is helemaal niet zo irrationeel. Mensen willen heel goed weten wat de pro’s en contra’s zijn van maatregelen lossen en onze kennis wordt preciezer. De cijfers van intensieve zorg zijn daarin erg relevant. Want het is effectief zo dat er nog maar weinig mensen zeer ernstig ziek worden.” Op intensieve zorg blijven de opnames inderdaad beperkt en het gaat doorgaans om mensen die al heel oud zijn of een onderliggende ziekte hebben. 

Daarnaast is de angst voor het virus simpelweg afgenomen omdat de overheid een ‘code geel’ installeerde en omdat we van experts horen dat ons immuunsysteem ondertussen beter bestand is tegen dit virus. “Veel meer mensen dan ooit zijn zelf besmet geraakt en hebben gemerkt dat het is zoals een griep”, zegt Van Overwalle. 

Problematische variant

Naast gekrompen vrees speelt mogelijk ook mee dat er in de herfst misschien opnieuw een problematische variant opduikt. Want dat is iets waar experts wel voor waarschuwen. Het zou volgens Van Overwalle kunnen dat velen nu ook voluit van de vrijheid willen genieten omdat ze straks weer nieuwe maatregelen vrezen.

Ook psychologen Alain Van Hiel en Maarten Vansteenkiste (beide UGent) wijzen op afgenomen angst en risicobesef. “Je gedrag niet meer aanpassen wanneer er veel minder reden is, is logisch”, zegt Van Hiel. “Het leven zou erg ingewikkeld worden mochten we alle angsten blijven in stand houden. Maar mocht er een erg gevaarlijke variant opduiken, zouden we snel weer ons gedrag aanpassen.”

Vansteenkiste preciseert dat vooral risicobesef doorslaggevend is. “Angst kan verlammend zijn en treedt op als je geen controle hebt over de situatie”, zegt hij. “Inschatten wat je risico’s zijn op ernstige ziekte is een grotere motivator omdat je dan vanuit kennis je gedrag kan bijsturen. En in de laatste bevragingen zien we dat mensen het risico dat ze ernstig ziek worden na besmetting lager inschatten dan ooit. Dan is ook de bereidheid om zich naar dat risico te schikken veel kleiner.”

Coronamoeheid

Coronamoeheid is er wellicht eveneens. “Bij ongevaccineerden of mensen die maar één of twee prikken kregen en die dus grotere risico’s lopen, zien we al dat het verband tussen een hoog risico lopen en een grotere bereidheid om het gedrag aan te passen losgekoppeld raakt”, zegt Vansteenkiste. “Ondanks hun hogere risico’s zijn zij toch meer voorstander van maatregelen maximaal lossen. Dat wijst op gewenning.”

Bovendien is ons welbevinden sterk toegenomen dankzij de herwonnen vrijheid. Het medische risico zou volgens Vansteenkiste opnieuw erg hoog moeten worden om die weer (deels) te gaan inleveren. 

Ondanks de toename in hospitalisaties is dat vooralsnog niet aan de orde, stelt viroloog Steven Van Gucht (Sciensano). “Nationaal en internationaal is het draagvlak voor verstrengingen nu erg klein”, zegt hij. “En wij zien er ook geen reden voor. Wij gaan ervan uit dat de situatie stabiliseert. Omikronvariant BA.2 circuleert nu sterk, maar daar komt een einde aan naarmate onze immuniteit toeneemt en we zien geen nieuwe variant aan de horizon. Het belangrijkste is nu niet nieuwe maatregelen invoeren, maar dat iedereen goed beseft dat er nog veel virus circuleert en dat we ouderen en zieken maximaal moeten beschermen.”