PORTRET. Rasactrice Reinhilde Decleir (73) brak op haar 60ste door bij het grote publiek: ze werd onderschat, maar niet door wie met haar werkte

“Mannekes, niet zwanzen hé”. Het was niet haar gelukkigste periode. Ze zat vaker te wachten met de collega’s op betere tijden in theatercafé De Duifkes dan ze nog op een podium stond. Ze mocht af en toe opdraven in een feuilletonnetje voor één dag. En toen belde Tom Van Dyck, voor de glansrol van Maria Vangenechten in ‘Van vlees en bloed’. “‘Jij bent de enige die dat kan spelen’, zei hij. Een leugentje om bestwil, hoorde ik achteraf. Viviane De Muynck had door een oogoperatie moeten afzeggen. Maar carrières hangen aaneen van toeval. Ik moest er een beetje mee lachen”.

Lachen dat het schalt, vanuit de buik. Dat kon ze. Werken en spelen. Veilig zijn en echt. Tomeloos. Met haar gouden leeuwenhart. Het paste haar allemaal. Reuzin. Grande dame. Moeder aller moeders. Dulle griet. Onze keuniging. Onze Reina. Nog zo’n spaarzaam, ontoereikend rijtje woorden dat over haar wordt uitgesproken. Ze hield van woorden. De wereld was haar te direct voor opsmuk. De juìste woorden. Gebaren. Scenografie. Het juiste licht, de juiste stilte. De oermoeder was ook een oeractrice.

Onderschat. Dat woord had ze graag uit het rijtje geschrapt. Maar ze was het. Niet door wie haar kende en met haar werkte. Zij trokken standbeelden voor haar op aan de strekkende meter. Maar door dat heel breed publiek. Zo breed als het publiek van haar oudere broer geraakte ze niet. Op haar breedst bekend werd ze pas nà ‘Van Vlees en Bloed’. Daarna ook door die andere kaskraker ‘De Ronde’, al meteen twee miljoen kijkers in de openingsaflevering. Door ‘Loslopend Wild’. ‘Beau Séjour’ en alles wat volgde. Te veel om op te noemen of te vergeten. Door de tv. Maar ze was al zo lang bézig. Op podia in theaters. De Internationale Nieuwe scène, Arca, het Fakkeltheater, het Groot Limburgs Toneel Maastricht, Toneelgroep AMAI, de Blauwe Maandag Compagnie, Het Toneelhuis, Theater Antigone. Lang en breed. Breed en - het bleef theater - smal. “Ik heb jarenlang zwarte sneeuw gezien. En nooit een eigen huis of auto gehad. Het feit dat we in de jaren zeventig groot zijn geworden, zal daar ook wel in meegespeeld hebben. Bezit was toen niet iets waar we mee bezig waren. Hoewel, de meeste andere linksen van onze generatie wonen ondertussen toch in mooie huizen.”

Maar aargh, altijd die vergelijking altijd. Met Jan. Met wie ze de genen, de liefde voor acteren, die karakteristieke kop deelde. Twee druppels water. Ze had er een hekel aan. Aan de vergelijking, niet aan Jan. “Dat gedoe heb ik intussen wel gehad. Die man heeft de eer mijn broer te mogen zijn, zeg ik nu.” klonk het in het ene interview. Maar in het andere zei ze, groothartig, over ‘de zus zijn van’: “Soms kwamen er in de familie opmerkingen over Jan als dé ster in de familie. Het kon wel eens binnenkomen. Nu, ik relativeer. Wat is dat, succes? Wanneer is een compliment gemeend? Sinds ik mijn neus op tv laat zien, kennen de mensen mij. Ach, ik trek het me niet aan. Het belangrijkste is dat ik heel goed overeenkom met mijn broer. We zijn heel hecht. De jongste tijd zie ik hem minder, dat is niet zo makkelijk. Ik heb moeten leren hem af te geven. We hebben elkaar altijd beschermd. Hij mij vroeger, toen ik bang was in het donker. Ik hem later, toen we allebei aan de Studio Herman Teirlinck zaten, en als hij twijfels had bijvoorbeeld.”

Zij was het jongste, Jan het tweede jongste kind van vijf. Geboren in 1948 in het Rupeldorp Niel, in armoede. Pa was een politieker, een Vlaams-nationalist. “Hij was een held, maar heeft het nooit zelf geweten. Anderhalf jaar heeft hij indertijd in de gevangenis gezeten omdat hij gewetensbezwaarde was: hij wou niet naar het leger. Daarvoor vloog je vroeger dus in de boeien. Mijn vader was zo’n goedhartige mens.” De man had zelden tijd, krabde het geld bijeen om met zijn gezin te overleven. Moeder had een kruidenierszaak en deed de markten. Niks van doen met theater, haar ouders. Maar drie van de vijf vogels uit het nest vielen toch in die poel. Hun oudere broer, Dirk, was ook een acteur. Tot zijn tragisch overlijden, in 1978 al, met de auto verongelukt ergens onderweg tussen Gent en Antwerpen. Het deed haar al vroeg in de verdediging schieten tegen de ongenaakbare dood. “Mijn moeder heb ik lang depressief gezien. Héél lang. Ze gleed alleen verder weg in verdriet. Dàt wou ik zelf niet meemaken. Ik zei vaak luidop tegen mezelf: ge gaat er nìet onderdoor gaan hé. Depressie was werkelijk een angstbeeld.”

Het was trouwens Dirk, niet Jan, die haar tot acteren verleidde. “Hij speelde een stuk van Edgar Allan Poe, Het Verraderlijke Hart, over een man die zijn huisgenoot vermoordt. Wanneer de politierechter arriveert, hoort de dader het hart van de dode almaar luider kloppen en bekent hij alles. Dat stuk heeft mij toen zo gegrepen dat ik dacht: dat wil ik ook doen, ik ga toneel doen.” Tegen dat ze afstudeerde aan de Studio Herman Teirlinck, was Dirk overleden.

Was het broer Jan die alle brede aandacht weghapte, hààr theaterhart was misschien zelfs groter. Kansen voor iedereen. Dat strijdpunt maakte haar ‘de moeder aller broeders’. Ze zag wie in het donker stond. Haalde ze met woorden naar het licht. Met theater. Met kussen en omhelzingen. Weer met haar schaterlach. Met Tutti Fratelli. Een artistieke vrijplaats voor mensen in armoede, in de psychiatrie, met een beperking, zonder papieren. Iedereen mocht meespelen, iedereen die niet werd gehoord. Ze zette hen op de grote podia. Haar vastberadenheid even groot als haar mededogen én haar hoge kwaliteitseisen. Con amore. “Theater helpt om een plek te vinden en te voelen in de wereld. Tutti Fratelli helpt mensen niet uit de armoede - op een grote en gelukkige uitzondering na - maar helpt mensen wel om zich gelukkiger te voelen. Mensen voelen zich gewaardeerd, in plaats van bekeken als luierik, dommerik, nietsnut, profiteur. Daarom moet het artistieke niveau ook hoog zijn.”

Ze kreeg in 2016 de ‘Arkprijs van het Vrije Woord’ voor al dat engagement. Misschien wel het schoonste woord. Waren al vooraf gegaan: de Louis Paul Boonprijs (2011), het ereteken van de Vlaamse Gemeenschap (2015) en nog enkele andere prijzen en sinds vorig jaar mocht ze zich ook Commandeur van de Kroonorde noemen, met de felicitaties van het koningshuis. “Dure woorden, maar vooral een fantastische erkenning.” Ze heeft er ongetwijfeld bij geschaterlacht.

Met wapperende haren, wapperende rokken, een bloem achter haar oor. Zo fietste ze door de stad en door haar volle, woeste leven. Ze rook altijd naar rozenwater. De oervrouw die ze ook was. “Ik heb altijd veel aanbidders gehad, ja. Ik flirtte graag, ik vond dat plezant.” En ze was de vrouw van acteur Paul Wuyts, vijftien jaar lang. Hem leerde ze al kennen op de Studio, ze kreeg met hem haar zoon Fonne. De mater familias had ook een bloedeigen kind, dat - ver vallen appels nooit - nu de baas is van het gekende café De Pallieter waar de Antwerpse acteursgilde al jaar en dag thuis is. “Dat Fonne enig kind is, daar heb ik spijt van. Als jonge moeder zat ik bij De Internationale Nieuwe Scène die furore maakte. We hadden een eigen circustent, ik wilde daarbij zijn! Nu heb ik daar spijt van, omdat ik weet hoe fijn het is op mijn leeftijd een broer en zussen te hebben met wie ik een trouwe vriendschap heb.”

In ‘De Ronde’ speelde Paul Wuyts een man die keelkanker kreeg en koos om samen met zijn vrouw uit het leven te stappen. De rol van de vrouw was voor… Reinhilde. Het waren ongelooflijk intense scènes, voor iedereen op de set. Levensecht. Paul was helaas deels zijn rol geworden, was in werkelijkheid ook al erg ziek van kanker. Hij was bang, wilde daags voor de opnames nog afbellen. Zij trok hem erdoor. Ze waren op dat moment al geen koppel meer, bleven wel vrienden tot de dood. Zij begeleidde hem - in het echt - tot het einde, samen met hun zoon, tot Wuyts stierf in 2012. “Dat was ook omdat hij de vader was van mijn kind. En uit een vorm van naastenliefde ook, hoe katholiek dat ook mag klinken.” Op zijn sterfbed had ze een bloem in haar haar gestoken. “Polleke vond dat ongelooflijk schoon. ‘Beloof me dat ge dat altijd gaat dragen’, zei hij. En ik doe dat, ook omdat ik dat plezant vind.”

Onwrikbaar. Karakter. Nog zo’n woorden die uitgevonden lijken voor haar. Niet omver te blazen. Wat men wel mòet geloven om te kunnen overleven. Tot die slechte kanker opnieuw op zijn sokken langskomt. Er is er maar een tegen wie je het moet afleggen. Dat wist ze al langer. Haar eigen dood heeft ze zelf de nek omgewrongen. Of welkom geheten, wie zal het zeggen. De kanker woekerde al een hele tijd. Maar wint niet altijd. Niet echt. Veel heeft ze er niet over willen communiceren. “Ze ging op eigen wens heen”, zei de familie over het zelfgekozen tijdstip. De Fratelli, onder ontelbaar velen, zwaaiden haar uit in bittere tranen maar met een vol hart: ‘Weest gerust en vaart wel. Con amore’.

De stad legde een rouwregister in de inkomhal van stadsloket Antwerpen-Harmonie. Er is ook een digitaal rouwregister. 

BEKIJK OOK: Collega’s reageren op overlijden Reinhilde Decleir