Expert Rem Korteweg: ‘We mogen niet de illusie koesteren dat het conflict voorbij is als de gaskraan dichtgaat’

Het vijfde Europese sanctiepakket is op zich een logische stap, zegt Korteweg. “Tot nu toe bleef één sector de hele tijd buiten schot, namelijk de energiesector. Omdat sancties daar ons ook flink pijn zouden doen. Maar binnen die sector heb je drie grote brokken: de export van steenkool, olie en gas. Die hebben in oplopende volgorde een groter financieel belang voor Rusland, maar ook voor Europa. Op vlak van energie is het uitfaseren van Russische steenkool dus verreweg de makkelijkste ingreep voor ons.”

De vraag is dan of die maatregel een verschil zal maken. Zal Poetin nu zijn oorlog stoppen?

Korteweg: “Nee. De sancties op steenkool gaan het verschil niet maken. Maar je ziet nu al aan de uitspraken van bijvoorbeeld Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, dat dit een opmaat is om toch te praten over olie en gas. Daar staat voor Rusland het meest op het spel.

“Maar we moeten ook toegeven dat het historisch heel moeilijk is gebleken om met louter economische sancties de tegenpartij op de knieën te dwingen. Er zijn eigenlijk maar twee voorbeelden te bedenken: het apartheidsregime in Zuid-Afrika en recenter de sancties tegen Iran. Daar is het gelukt om Iran te doen terugkeren naar de onderhandelingstafel - dat was ook het doel van de sancties.”

Wat is nu het doel van de sancties?

“Dat is volstrekt onduidelijk. Wat is het punt waarop de sancties geslaagd zijn? Dat is nu niet helder geformuleerd. Het lijkt alsof het een strafmaatregel is vanwege onze morele afkeur over de invasie en de beelden uit Boetsja. Maar het is niet duidelijk onder welke voorwaarde er gesproken zou kunnen worden over het opheffen van de sancties. Is het enkel een straf? Willen we dat Rusland gebied teruggeeft? Dat de Russen zich terugtrekken uit de Donbas? In Iran was duidelijk gezegd: als er een nucleair akkoord komt, kunnen we de sancties terugschroeven.”

Als het een pure strafmaatregel is waarop niet teruggekomen wordt, kan Poetin zich evengoed niets aantrekken van de sancties: ze veranderen toch niet.

“Precies, dat is dus een deel van het probleem. We hebben sancties nu als belangrijkste machtsmiddel ingezet, er we zitten al aan de vijfde ronde. Maar het wordt tijd dat we Poetin en duidelijk signaal geven over wat het doel daarvan is. Als Poetin inderdaad denkt dat die sancties er toch blijven zolang hij aan de macht is, waarom zou hij ze dan heel serieus nemen?”

Het Europees Parlement wil een importstop voor olie en gas. Een recente studie schat dat de Duitse economie dan met 3 procent kan krimpen. Is het realistisch dat Europa zo diep in het eigen vlees zou snijden?

“De Italiaanse premier Mario Draghi zei het deze week zo: willen we dat er vrede is of dat we de airco kunnen aanzetten? En die vraag houdt steek. Ik heb dat cijfer van 3 procent ook gezien. Ik denk eerlijk gezegd dat zo’n krimp niet catastrofaal zou zijn voor de Duitse economie. De vraag die nu echt eens beantwoord moet worden, is deze: welke economische pijn zijn wij bereid te lijden om sancties effectief te maken?”

Hoe effectief zou een boycot van Russische olie zijn?

“Als we Rusland klem willen zetten, gaat het toch vooral om gas. Als je sancties invoert op olie, vaart de tanker niet meer naar de haven van Rotterdam maar naar die van Gwadar, in Pakistan. Die olie raakt wel verkocht, weliswaar met wat verlies aan Russische kant.

“De echte pijn voor Rusland komt er als de gaskraan wordt dichtgedraaid. De gasvelden die Europa bevoorraden, kunnen niet zomaar leveren aan andere landen: de pijpleidingen gaan daar niet heen. Zodra Europa de kraan dichtdraait, kan het gas nergens heen en zit er direct een strop op de Russische inkomsten.”

Zou dat dan volstaan om de oorlog een halt toe te roepen?

“Dat denk ik niet. Je kunt Rusland niet tot inkeer brengen met economische sancties. We moeten niet de illusie koesteren dat het conflict voorbij is als de gaskraan dichtgaat. Net daarom is er ook militaire steun vanuit de NAVO, om zo hopelijk een staakt-het-vuren te krijgen.

“Sancties moeten de tijd krijgen om door te werken in de reële economie. De eerdere financiële sancties hebben ook niet acuut een effect. Rusland had nog wel een potje waarop het kon teren. Maar de komende maanden gaan we zien dat de Russische economie in een forse recessie terecht zal komen. De grote vraag is welk effect de sancties op lange termijn hebben op de mensen rond Vladimir Poetin.”

Welk effect hebben ze op de doorsnee Rus?

“Zij merken ongetwijfeld het vertrek van veel westerse bedrijven, en ook de tekorten in de supermarkten zullen zij voelen. Maar vergeet niet dat de gemiddelde Rus ook de sancties heeft doorstaan na de annexatie van de Krim in 2014. En veel mensen herinneren zich ook nog de economische problemen van de woelige jaren negentig. Ze zijn op dat vlak wel wat gewend.

“De gevolgen die de gewone Russen vooral zien, zijn de tegenmaatregelen van de regering. Nu je geen onafhankelijke kranten en nieuwszenders meer hebt, verandert toch ook de discussie in het land. Op korte termijn zal dat er wellicht toe leiden dat de gemiddelde Rus veeleer zijn steun uitspreekt voor Poetin dan dat er grootschalige protesten komen. Maar wat niet is, kan nog komen.”