‘Von der Leyen gaf Zelensky valse verwachtingen’
Tijdens haar bezoek aan Kiev moedigde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen Oekraïne aan een EU-lidmaatschapsaanvraag in te dienen. ‘Een fout’, zegt professor Sven Biscop (UGent en Egmont).
Dit aanbod was vooral symbolisch?
“Ja, want het is totaal niet realistisch, zelfs niet op lange termijn. Als een land er economisch en politiek niet klaar voor is, breng je jezelf in de problemen. Ik vind dat we veel te snel over toetreding spreken. Ik begrijp het wel, het is een reactie op de invasie en een symbolische uitdrukking van steun. Tegelijk vrees ik dat we valse verwachtingen scheppen die we misschien niet gaan kunnen inlossen.”
Sprak Von der Leyen hier voor haar beurt? want de Raad van regeringsleiders is het er niet mee eens. Denk maar aan de reserves van premier De Croo?
“Het is duidelijk dat veel lidstaten hier niet achter staan. Von der Leyen kan het daarom ook niet beloven. Ze kan Oekraïne aanmoedigen een aanvraag in te dienen, maar ze kan niet garanderen dat die gehonoreerd wordt.”
Aan welk soort criteria moet Oekraïne voldoen om lid te worden?
“Je moet de bestaande EU-wetgeving vertalen in je eigen wetgeving. Het volstaat niet om ze over te nemen. Je moet je politieke systeem aanpassen en je economie laten rijmen met de regels van de interne markt. Dat kan een decennium of langer duren, als ze er al aan kunnen beginnen na de oorlog. Denk aan andere kandidaat-lidstaten die al jaren in de wachtrij staan. Er is ook geen versnelde procedure.”
Oekraïne zelf wil zijn dossier al volgende maand indienen. Riskeer je dan geen grote ontgoocheling of zelfs boosheid als het op de lange baan geschoven wordt?
“Ja, dat denk ik wel. Ik denk daarom dat het een fout was van onze kant om over EU-lidmaatschap te beginnen spreken. Het hangt ook af van hoe de oorlog eindigt. Ofwel eindigt de oorlog op een militaire patstelling zonder akkoord, waarbij wellicht een deel van Oekraïne bezet blijft door Russische troepen, en in zo’n situatie kán je geen EU-lidmaatschap aanbieden. Ofwel eindigt de oorlog alsnog op een onderhandeld akkoord tussen Oekraïne en Rusland. Maar dan bestaat de kans dat Rusland niet alleen een verbod op NAVO-lidmaatschap maar ook op EU-lidmaatschap eist. Oekraïne moet er daarom in onderhandelingen op hameren dat een akkoord op geen enkele manier de bestaande relaties met de EU bemoeilijkt.”
Een mogelijk EU-lidmaatschap zou ook gevolgen hebben voor onze collectieve defensie?
“Artikel 42.7 van het EU-verdrag zegt dat, wanneer een EU-lidstaat aangevallen wordt, de andere lidstaten die moeten bijstaan. Dat is vooral symbolisch want de EU heeft geen defensieplanning voor een invasie en geen militair hoofdkwartier. Maar de juridische verplichting is er wel. Ze is zelfs scherper geformuleerd dan Artikel 5 van de NAVO, waarin staat dat je als lid ‘elke bijstand moet leveren die je nodig acht’. Het EU-verdrag schrijft voor dat ‘je alle bijstand moet verlenen waartoe je in staat bent’, een redelijk dwingende bijstandsverplichting in geval van een oorlog als deze.”
Von der Leyens belofte was ook een signaal aan Poetin, maar geven we hem zo geen extra munitie?
“Je zou kunnen vrezen dat een beloofd Oekraïens lidmaatschap voor Poetin een stimulans zou kunnen zijn om te escaleren. In deze fase speelt dit minder omdat de oorlog al zo brutaal is én het Russische leger op zijn limieten botst. De volledige verovering van Oekraïne wordt onwaarschijnlijker. Toch is het ook in die context niet slim. Als je over beleid nadenkt, moet je je emoties aan de kant schuiven. Wat is er haalbaar en wat niet, moet de vraag zijn. Het was beter geweest om de Europese relaties met Oekraïne te verdiepen via het bestaande associatieakkoord met Kiev, dat belangrijk is voor hun economische leefbaarheid. We mogen dat niet in het gedrang brengen door plots te ver te willen springen.”