‘Plots werden we ziek.’ Gebruikte Rusland gifgas in Marioepol? Een aantal aanwijzingen is op zijn minst verontrustend

“Er was een witte rook in de fabriek. Plots werden we ziek. Oorsuizen, hartkloppingen en flauwte. Je valt neer en kan niets meer doen.”

Een getuige vertelt in een video over een vermeende Russische aanval met gifgas in Marioepol. Hij beschrijft ook “een zoete smaak”. 

De eerste claims kwamen op maandagavond, toen de Azov-brigade op Telegram melding maakte van de chemische aanval. Azov verdiende zijn sporen in 2014 als een beruchte, neonazistische militie. De brigade maakt deel uit van de Oekraïense strijdkrachten en het laatste verzet in de verwoeste havenstad Marioepol. Volgens hun eerste bericht had een Russische drone om ongeveer 21 uur een giftige stof gedropt.

Enkele uren voor de melding van de Azov-brigade, kwam er een helder dreigement vanuit de pro-Russische militie van de zelfverklaarde volksrepubliek Donetsk. Eduard Basurin zei op televisie dat hij gas wil inzetten tegen de laatste Oekraïense troepen die zich verschansen in de grote metaalfabriek van Azovstal “om die mollen uit hun holen te roken”.

Zo’n aankondiging is nog geen bewijs. Onafhankelijke beelden van burgers kwamen er niet. Volgens de Azov-brigade kwamen weinig burgers in contact met de substantie, omdat het ver van bewoning en dichter bij militairen gebeurde. 

De enige getuigenissen kwamen een dag na de feiten in die video die Azov verspreidde. Zowel KU Leuven-professor in de toxicologie Jan Tytgat, als Peter De Paepe, spoedarts in het UZ Gent en gespecialiseerd in medische toxicologie, kunnen op basis van de beelden geen conclusies trekken. “De symptomen gaan een beetje alle kanten op”, zegt De Paepe. 

Over het geheel genomen zijn er drie grote groepen chemische wapens. Er zijn de zenuwgassen zoals sarin, die een speekselvloed, tranenvloed en urineverlies veroorzaken. De mosterdgassen geven irritatie aan de luchtwegen, maar ook brandwonden op de huid. Van die twee categorieën lijkt geen sprake. Blijven nog de verstikkende gassen over.

“Het meest duidelijk lijkt de casus van die soldaat, die in bed ligt”, zegt De Paepe. “Hij heeft duidelijk irritatie aan de ogen en spreekt van ademhalingsmoeilijkheden, wat kan wijzen op het gebruik van een verstikkend gas, zoals chloor of fosgeen. Toch kunnen we dat niet met zekerheid zeggen. Een brand met rookontwikkeling geeft ook dergelijke irritatie.”

Gas in voorraad

Verschillende experten wantrouwen de claim van Azov. De militaire theorie schrijft voor dat het niet logisch is om een gifgas in te zetten tegen een vijandig leger, de kosten en de baten afwegend.

“Chemische wapens worden vooral gebruikt om de weerstand onder burgers te breken, want het nut tegenover militairen, die zich ertegen kunnen beschermen, is relatief beperkt”, zegt ontwapeningsexpert Ralf Trapp. Het zou bovendien een inbreuk zijn op het verdrag over chemische wapens dat Rusland heeft ondertekend. 

Officieel vernietigde Rusland zijn volledige voorraad. Dat is in 2017 vastgesteld door de OPCW, de organisatie die toeziet op de naleving van het verdrag. “In principe heeft Rusland geen enkel chemisch wapen”, zegt Trapp, die in het verleden optrad voor de OPCW. 

Toch is het bekend dat Rusland met novitsjok gericht moorden en moordpogingen uitvoerde op Russische dissidenten als Sergej en Joelia Skripal en Aleksej Navalny. Het bewijst dat ze wel degelijk nog chemische wapens in voorraad hebben, maar het is wel nog iets anders dan grootschalige inzet in een oorlog. 

In Syrië is er een twintigtal incidenten met chloorgas, maar ook met saringas, op de burgerbevolking. Dat gebeurde door het Syrische regime, aan wiens kant Rusland actief meevocht, maar voor zover geweten voerde Rusland niet zelf die aanvallen uit. 

“Gezien de verregaande integratie van het Russische en Syrische leger, is het wel uitgesloten dat de Russen er niet van op de hoogte waren”, zegt Trapp. 

False flag

Stel dat hier in Marioepol effectief een gas is gebruikt, dan is het mogelijk dat ook hier het Russische leger slechts indirect betrokken is, als het inderdaad het werk was van de pro-Russische militie. Die separatisten ontkennen dergelijke aanval.

“Wat we nodig hebben is een onafhankelijk onderzoek, bijvoorbeeld door het OPCW”, zegt Trapp. “Ik hoop dat de Oekraïners bewijzen gaan verzamelen. Je kan stalen nemen van oppervlakten die besmet zijn, en bloed- en urinestalen van de slachtoffers nemen.”

Zowel de Verenigde Staten als het Verenigd Koninkrijk zeggen de zaak te onderzoeken. In het begin van deze oorlog beschuldigde Rusland net Oekraïne ervan om een arsenaal aan chemische wapens te hebben, in geheime Amerikaanse laboratoria. Westerse landen noemden dat een valse vlag. 

“Rusland heeft een lange traditie in het beschuldigen van anderen van wat zij zelf al doen of op het punt staan te doen”, zei de Amerikaanse president Joe Biden toen en hij voegde eraan toe dat de VS gepast zouden reageren. In Syrië vormde het gebruik van gifgas door Assad een rode lijn voor zijn voorganger Donald Trump. 

Eerder in deze oorlog waren er ook al aantijgingen van het gebruik van witte fosfor door Rusland, al zijn er analyses die stellen dat het ging om termiet. Heel veel verschil maakt dat niet, het zijn stoffen die gebruikt worden voor brandbommen. Strikt genomen zijn dat geen chemische wapens, maar bij inzet tegen burgers kunnen het evengoed oorlogsmisdaden zijn.