Nu Finland officieel lid is: welke landen horen (vreemd genoeg) niet bij de NAVO?
Vanaf vandaag maakt Finland officieel deel uit van de NAVO, het militaire en politieke bondgenootschap tussen Noord-Amerikaanse en Europese landen. Maar hoe komt het eigenlijk dat Finland nog geen deel uitmaakte van de NAVO? En welke landen horen vreemd genoeg ook niet (of juist wel) bij het militaire bondgenootschap?
Waarom was Finland nog geen lid van de NAVO?
Wat is de NAVO?
De NAVO of Noord-Atlantische Verdragsorganisatie is een militaire samenwerking die kort na de Tweede Wereldoorlog, in 1949, opgericht werd. Het bondgenootschap dient ter ondersteuning van het Noord-Atlantische Verdrag. Dat verdrag regelt wederzijdse verdediging en samenwerking van de legers van westerse landen.
Aanvankelijk bundelden de Verenigde Staten en Canada de krachten met 10 Europese landen, waaronder België en het Verenigd Koninkrijk. Later sloten ook andere landen zich aan bij het militaire bondgenootschap. Vandaag bezitten exact 31 landen het NAVO-lidmaatschap.
Finland had tot nu toe een neutrale status. Die status was al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog van kracht. Tijdens WOII vochten de Finnen samen met nazitroepen tegen de Sovjets. Dat betekende een eerste dieptepunt in de relatie tussen Rusland en Finland. Na de oorlog wist Finland zijn onafhankelijkheid te bewaren, maar in ruil moest het land enkele grensregio's afstaan aan de Sovjets én het moest in de toekomst neutraal blijven. Zo werd Finland later door de Sovjets gebruikt als buffer tegen het westen.
Als Poetin zijn Oekraïense broeders en zusters kan afslachten, waarom dan niet de Finnen?
Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 werd Finland lid van de Europese Unie, maar het lidmaatschap van de NAVO bleek een brug te ver. Vooral het dreigement van Moskou dat er gevolgen zouden zijn bij een NAVO-lidmaatschap, schrikte de landen af. De inval van Rusland in Oekraïne veranderde die situatie. Voor Finland is de vrees voor Russisch geweld nooit helemaal verdwenen. Zo vertelde de Finse oud-premier aan CNN: "Als Poetin zelfs zijn broeders en zusters in Oekraïne kan afslachten, waarom zou hij dat niet met de Finnen kunnen?"
BEKIJK - Bert De Vroey: "De NAVO krijgt er een enorme buitengrens met Rusland bij":
Sommige landen hebben een neutrale status...
Waarom was Zweden geen lid van de NAVO?
Ook Zweden heeft dus, net als Finland, een neutrale status. Die status geldt al meer dan 200 jaar, sinds het Verdrag van Wenen in 1815. Dat verdrag werd opgesteld na de Napoleontische oorlogen, waarbij de Fransen Zwitserland binnenvielen en omdoopten tot de Helvetische Republiek. Door die oorlogen werd de Europese kaart hertekend en moesten landsgrenzen later opnieuw vastgelegd worden.
Sindsdien is het land nooit meer in oorlog geweest. Zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde het land neutraal te blijven, ook al bracht dat het land in een penibele positie. Buurland Noorwegen werd door de nazi's bezet, terwijl in het andere buurland de Finnen juist zij aan zij vochten met nazi-Duitsland.
Waarom treedt het land niet samen toe met Finland?
De spanning tussen Turkije en Zweden liep de laatste maanden hoog op. De Turkse president verkondigde meermaals in het openbaar dat Zweden niet op de steun van Turkije hoefde te rekenen om tot de NAVO te mogen toetreden.
Rasmus Paludan, een Deens-Zweedse politicus en advocaat, organiseerde als reactie daarop verschillende demonstraties. Tijdens die optochten werd de Koran, het religieuze boek van de moslims, in brand gestoken. In Turkije, dat voor 98 procent uit moslims bestaat, kon de actie op niet veel sympathie rekenen.
Turkije wil ook dat Zweden een journalist uitlevert die Turkije is ontvlucht vlak na de mislukte coup daar in 2016. Volgens Turkije is de man een prominent lid van de Gülen-beweging, de beweging van een islamitische prediker die de Turkse president Erdogan verantwoordelijk houdt voor die couppoging. Ankara beschouwt de Gülen-beweging als een terreurgroep.
Zwitserland kent, net als Zweden, sinds de Napoleontische oorlogen, een lange traditie van vrede. Dat stond zo in het Verdrag van Wenen. Voor dat verdrag bereikten Frankrijk, Oostenrijk en Pruisen een compromis. Elk wilden ze een stuk Zwitserland aan hun rijk toevoegen, maar uiteindelijk gingen ze akkoord met het herstel van de Zwitserse grenzen zoals die er voor de Napoleontische oorlogen uitzagen.
Niemand kreeg een stuk Zwitserland en het land werd weer onafhankelijk. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef het land neutraal, al bleek dat erg moeilijk omdat zowel Frankrijk als Duitsland plannen beraamde om elkaar via Zwitserland aan te vallen.
Waarom zijn ze nu nog steeds geen lid van de NAVO?
De Zwitsers vallen nu terug op die neutraliteit om geen lid te worden van de NAVO. Dat betekent dat Zwitserland zich kan onthouden van alle internationale verplichtingen en niet hoeft te reageren bij internationale conflicten. Het land is niet alleen geen lid van de NAVO, Zwitserland onderhoudt ook een unieke relatie met de Europese Unie. Hoewel Zwitserland - op het dwergstaatje Liechtenstein na - volledig omgeven is door EU-landen, maakt het land er zelf geen deel van uit.
Oostenrijk is neutraal sinds 1955. Ongeveer 17 jaar eerder, in 1938, trokken Duitse troepen Oostenrijk binnen. Ze werden met bloemen en gejuich onthaald. Op 13 maart dat jaar verkondigde Hitler de aansluiting ("Anschluss") van het land bij Duitsland. Na de oorlog, toen Duitsland verslagen was, werd Oostenrijk bezet door de geallieerden, de landen die streden tegen nazi-Duitsland. In 1955 vertrokken de troepen uiteindelijk uit Oostenrijk en werd het een soevereine staat.
In ruil nam Wenen toen strikte neutraliteit op in de grondwet. Daarmee beloofde Oostenrijk om geen lid te worden van militaire organisaties zoals de NAVO. Ook mocht het geen buitenlandse troepenmachten op zijn grondgebied toelaten. Zo hoopte men toestanden zoals die zich voordeden in de Tweede Wereldoorlog te voorkomen. In tegenstelling tot Zwitserland is Oostenrijk wel lid van de Europese Unie.
Ook Ierland is officieel geen NAVO-lid. Het land wou niet toetreden tot het NAVO-bondgenootschap voordat de situatie met Noord-Ierland opgelost werd met het Verenigd Koninkrijk. In het begin van de 20e eeuw weerklonken er steeds meer stemmen voor een onafhankelijk en autonoom Ierland. Dat leidde in de regio tot een ware onafhankelijkheidsstrijd. In het Anglo-Iers verdrag werd Ierland officieel verdeeld in Noord- en Zuid-Ierland, maar de verdeling lokte veel ontevredenheid uit. In de jaren 60 brak bij de bevolking van Noord-Ierland ook een zware godsdienstoorlog uit tussen katholieken en protestanten.
Ondanks de interne problemen heeft de NAVO een formele relatie met Ierland, ook wel het PfP-programma (Partnership for Peace) genaamd. Ierland neemt daardoor wel actief deel aan humanitaire opdrachten en vredesmissies. Recente peilingen tonen wel aan dat, sinds de inval van Rusland in Oekraïne, Ierland meer en meer neigt naar een partnerschap met NAVO.
Andere landen hebben zo hun eigen redenen....
Joegoslavië was van 1918 tot 2003 de verzamelnaam voor verschillende staten in Zuid-Europa. Na de val van het communisme in Joegoslavië aan het eind van de 20e eeuw, viel het land uiteen. Heel wat landen riepen daarop de onafhankelijkheid uit. In 1991 en 1992 werden Slovenië, Kroatië, Noord-Macedonië (toen nog Macedonië) en Bosnië-Herzegovina onafhankelijke landen.
In 2004 werd Slovenië lid van de NAVO, in 2009 Kroatië en in 2020 werd Noord-Macedonië het jongste lid van het bondgenootschap. Bosnië-Herzegovina is (nog) geen lid van de NAVO, al heeft het land wel het voornemen om toe te treden tot het bondgenootschap.
Toen ook de losse federatie Servië en Montenegro, de opvolger van de Federale Republiek van Joegoslavië, in 2006 ophield te bestaan, riepen ook Servië, Montenegro en de facto ook Kosovo de onafhankelijkheid uit. Van deze landen trad enkel Montenegro in 2017 toe tot de NAVO. Servië (en Kosovo) zijn tot op vandaag geen lid van het militaire bondgenootschap. Het land streeft dat lidmaatschap ook niet na, al wil het wel graag lid worden van de Europese Unie.
In 2008 roept Kosovo zichzelf uit tot onafhankelijke staat. Het nieuwe land wordt meteen erkend door de VS. Europa blijft verdeeld over de status van Kosovo. Servië erkent de onafhankelijkheid niet. Vandaag is nog 5 procent van de bevolking in Kosovo Servisch. Voor de oorlog was dat dubbel zo veel. Tussen de twee etnische groepen is er een fragiele vrede.
Ook Oekraïne is geen lid van de NAVO en dat maakte de reactie van het militaire bondgenootschap op de inval van Rusland in Oekraïne er niet eenvoudiger op. Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 zou het Westen beloofd hebben om de NAVO met "not one inch" (met geen centimeters) uit te breiden, een belofte die volgens de Russische president Vladimir Poetin niet werd nageleefd.
Volgens Rusland-kenner Jan Balliauw is dat echter niet het geval. De gesprekken gingen over de Duitse hereniging, niet over NAVO-uitbreiding. Toen de Duitse hereniging werd vastgelegd in het 4+2-verdrag (de twee Duitslanden + de geallieerden, dus ook de Sovjet-Unie) werd de NAVO overigens zelfs helemaal niet vermeld.
Toenmalig Sovjetleider Michail Gorbatsjov had geen schriftelijke garantie afgedwongen. Alles wat overbleef, was een mondelinge belofte tijdens vertrouwelijke gesprekken. Volgens Gorbatsjov ging die belofte overigens niet over NAVO-uitbreiding maar over Duitsland.
Door de dubbelzinnigheid die ook in Oekraïne voor twijfel zorgt, hoort tot dusverre ook Moldavië niet bij de NAVO. Het land werkt wel nauw samen met de militaire verdragsorganisatie. Constitutioneel gezien is het land neutraal, maar het zoekt toch meer en meer toenadering tot de Euro-Atlantische standaarden en instituties.
Ook Wit-Rusland maakt geen deel uit van de westerse veiligheidsstructuur. Integendeel, het land is aangesloten bij de Collectieve Veiligheidsverdragorganisatie, de Russische tegenhanger van de NAVO. Het is een militair bondgenootschap van Rusland met vijf andere voormalige Sovjet-staten: Wit-Rusland, Armenië, Kazachstan, Kirgizië en Tadzjikistan.
Daarom gaf Wit-Rusland ook vrije doorgang aan de Russische troepen op het moment dat ze Oekraïne wilden binnenvallen. De Wit-Russische president Alexander Loekasjenko steunt Poetin openlijk. Toch deelt niet iedereen die mening. Zo zouden ook Wit-Russische troepen meevechten met het Oekraïense leger.
BEKIJK - Ook Wit-Russische troepen vechten mee met het Oekraïense leger:
Deze landen zijn vreemde eenden in de bijt
Het lidmaatschap van IJsland is anders dan dat van andere landen, omdat het land geen inzetbare troepenmacht heeft. De IJslandse troepen bestaan uit een gemilitariseerde kustwacht en een paramilitaire vredesmacht. Het eiland is te klein om een leger te betalen. Bovendien hebben ze in IJsland, door de strategische ligging, nooit met echte vijanden te maken gehad. In 1949 was de publieke opinie daardoor openlijk verdeeld over het toetreden tot de NAVO. Uiteindelijk trad IJsland, ondanks de interne controverse, dat jaar toch toe.
Algerije, gelegen in Noord-Afrika, maakte tot 1962 deel uit van de NAVO. Daarmee was Algerije het enige Afrikaanse land dat lid was van het militaire bondgenootschap. Toen Frankrijk in 1949 toetrad tot de NAVO, was Algerije deel van Europees Frankrijk. Daardoor maakte Algerije al vanaf het begin deel uit van de militaire verdragsorganisatie. Toen het land in 1962 onafhankelijk werd, werd het lidmaatschap stopgezet.
Tot op vandaag zijn enkele Franse overzeese gebieden indirect lid van de NAVO. Zo maken bijvoorbeeld Frans-Guyana in Zuid-Amerika en Martinique in de Caraïbische zee ook deel uit van het bondgenootschap.
Ook het lidmaatschap van het op één na grootste Europese land kent een woelige voorgeschiedenis. In 1966 trok Frankrijk zich gedeeltelijk terug uit de NAVO. De aanleiding daarvoor was de verzuurde relatie tussen Washington en Parijs. Frankrijk verlangde naar een grotere militaire onafhankelijkheid. Op politiek niveau bleef het land dus actief in de organisatie, maar alle buitenlandse troepen moesten Frankrijk verlaten. Ook werden alle (nucleaire) wapens uit het land weggehaald.
In 2009 werd de beslissing onder de toenmalige Franse President Nicolas Sarkozy teruggedraaid.