En toen stuurde Kiev een berichtje: de Duitse president was niet welkom. ‘Dit vinden de Duitsers zwaar overdreven’

Het moest een belangrijk bezoek worden om de Europese solidariteit met Oekraïne te tonen. De Poolse president Andrzej Duda had voorgesteld om samen met de Duitse president Frank-Walter Steinmeier en de leiders van de drie Baltische staten woensdag naar Kiev te trekken. Maar toen stuurde Kiev een berichtje: Steinmeier was niet welkom.

“Steinmeier heeft in het verleden, als minister van Buitenlandse Zaken, nog toenadering gezocht tot Rusland”, legt Duitsland-expert Dirk Rochtus uit. “Maar hij heeft onlangs nog in het openbaar gezegd dat hij zich in Poetin heeft vergist. In Duitsland wekt de afwijzing heel wat wrevel op. Zelensky heeft de regering onder druk gezet, met de duidelijke boodschap dat het land niet genoeg doet. De Duitsers vinden zijn houding zwaar overdreven.”

Zelensky zegt nu dat hij geen aanvraag voor een bezoek van Steinmeier heeft ontvangen. Waarom krabbelt hij terug?

Rochtus: “Binnen de Oekraïense regering was er al kritiek op die zet. Dit is een poging van Zelensky om opnieuw een brug te slaan. Als president van de Bondsrepubliek heeft Steinmeier vooral een ceremoniële functie, maar hij is wel het staatshoofd. Robert Habeck, de Duitse minister voor Economie en Energie, heeft ook gezegd dat die afwijzing een affront is voor heel Duitsland.”

Die Zeit zag het anders. De krant vond het bijna vernederend voor Kiev dat Steinmeier gestuurd werd. Hij kan door zijn ceremoniële functie enkel handjes schudden, terwijl Oekraïne dringend Duitse wapens nodig heeft.

“Ja, de Oekraïners willen daarom heel graag dat bondskanselier Olaf Scholz op bezoek komt. Maar net daarom was het volgens mij niet verstandig om nu een vuist te maken. Uiteindelijk speelt dit in de kaart van Poetin. Dat Duitsland het deksel op de neus krijgt, toont dat het Westen niet aan één zeel trekt.”

De Oekraïners willen onder meer tanks om een Russisch offensief in de Donbas-regio af te slaan. Gaat Duitsland die nog leveren?

“Scholz staat er weigerachtig tegenover. Maar binnen de regering groeit de druk om de Oekraïners tegemoet te komen. Ook de groenen spreken zich uit voor die wapenleveringen. Zij zijn de op een na grootste partij in de regering en kunnen dus heel wat gewicht in de schaal leggen. Het is volgens mij een kwestie van tijd voor de socialistische SPD van Scholz meegaat in dat verhaal.”

Wat houdt Duitsland nog tegen?

“Het naziverleden, dat speelt in Duitsland altijd een rol. Het buitenlands beleid kende de afgelopen decennia een sterke pacifistische tendens om die geschiedenis af te werpen. Maar nu neemt de bondsregering afstand van die strakke houding. Ze ziet in dat de Oekraïners die wapens nodig hebben om zich te verdedigen. Duitsland redeneert nu: als we anderen bewapenen, is dat om democratie, de mensenrechten en de vrijheid te beschermen.”

Tegelijk is Duitsland sterk afhankelijk van Rusland. De helft van zijn gas en een derde van zijn olie komt van daar.

“Op dat vlak heeft Duitsland zich in een moeilijk parket gemanoeuvreerd. Het was een sterk signaal om de vergunning voor de gasleiding Nord Stream 2 te schrappen, waarvoor Steinmeier overigens vroeger nog geijverd heeft. Maar ondertussen haalt het land via Nord Stream 1 natuurlijk nog veel gas binnen.

“Noodgedwongen probeert de Duitse regering alternatieven te zoeken. Minister Habeck is onlangs nog naar Qatar geweest om contracten af te sluiten. Maar de Russische gaskraan dichtdraaien lijkt me haast onmogelijk. Voor olie is het makkelijker om oplossingen te vinden, voor steenkool ook (Volgens The New York Times overweegt Europa intussen een embargo op Russische olie, red.). Maar voor gas niet.

“Als de energieprijzen in Duitsland plots sterk zouden stijgen, kan de economie in een recessie terechtkomen, daar zijn de Duitsers bang voor. Maar toch wil Duitsland zich nu echt solidair tonen met Oekraïne. Overal in het land hangt trouwens de Oekraïense vlag op aan de overheidsgebouwen.”

Maar op het Europese toneel blijft Duitsland eerder stil, terwijl het in het verleden altijd de leiding nam.

“Ik zie niemand nu het leiderschap opeisen. Frans president Emmanuel Macron knoopte gesprekken aan met Poetin, maar dat komt omdat Frankrijk nu toevallig het voorzitterschap bekleedt van de Europese Raad. Hij laat graag uitschijnen dat het zijn persoonlijke verdienste was, maar dat klopt niet. Het neemt niet weg dat andere landen meer verwachten van Duitsland. Ook de Duitse kranten delen die kritiek.”

Denkt u soms: wat zou Angela Merkel doen?

“Tja, moeilijke vraag. Haar kennende denk ik dat ze zou proberen met Poetin in gesprek te treden. Merkel en Poetin kenden elkaar redelijk goed. Maar we weten dat zoiets weinig zou uithalen. Poetin zou zich nooit op andere gedachten laten brengen en in Oekraïne kan hij geen kant meer op. Waarschijnlijk was ook zij vastgelopen.

“Op dit ogenblik houdt ze zich alleszins op de vlakte, wat betekent dat ze er zelf mee verveeld zit. Onlangs kreeg Merkel de vraag of ze Kiev en Boetsja wou bezoeken. Ze weigerde, omdat ze zelf op reis was in Italië. Nochtans zou het voor de Oekraïners een serieuze opsteker geweest zijn, en een duidelijke boodschap aan Poetin. Maar ze heeft het niet gedaan. Daar heeft ze volgens mij een fout gemaakt.”