Jonge vrouwen over sterilisatie: ‘Als ik de tijd kon terugdraaien, zou ik nu geen kindje hebben’

“Als ik de klok mocht terugdraaien, zou ik nu geen ­kindje hebben. Niet dat ik mijn kind wegwens, ik waardeer mijn zoon en ben een goede moeder voor hem. Niets in het leven kan mijn liefde voor hem vervangen, maar als ik de tijd zou kunnen terugdraaien, had ik nooit een kind gekregen.”

Lize Crikemans (29) heeft een fulltimejob in de haven en leeft als single mama in Brasschaat. Ze vertelt hoe ze al op jonge leeftijd bij haar gynaecoloog aanklopte. Ze wilde een sterilisatie, maar kreeg meteen de deur in haar gezicht. Waarom? Ze was te jong en zou zich nog wel bedenken. “Op mijn 23ste werd ik ongepland zwanger. Ik was op dat moment getrouwd en mijn man en ik wilden als jonge zelfstandigen net drie zaken overnemen. Mijn bevalling werd een hel. 26 uur duurde die, waarvan zes uur persweeën. Nadien vroeg ik weer om een sterilisatie. Ook deze keer werd die niet goedgekeurd. Anderhalve maand na de geboorte van mijn zoon, die al direct extra zorg nodig had omdat hij niet bijkwam en amper at, vroeg ik het nog eens. Ik werd naar huis gestuurd met een jaar bedenktijd. Een week voordat mijn sterilisatie gepland stond, bleek ik weer zwanger te zijn. Ik onderging een abortus in ­Nederland die erg traumatisch is verlopen.”

Pas daarna kreeg Lize haar sterilisatie. Ze heeft nog altijd moeite met wat ze heeft meegemaakt. “Het had kunnen voorkomen worden als artsen mijn vraag serieus hadden genomen. Ik vind het jammer dat sterilisatie zo gestigmatiseerd wordt. Als ik die beslissing had mogen nemen voor mijn 25ste of zelfs voor mijn kind er was, had ik dat gedaan. Misschien zou ik er kortstondig spijt van gehad hebben. Op een gegeven moment gaat je hormoonhuishouding met je aan de haal of raak je beïnvloed door het beeld dat de maatschappij je inprent, waardoor je denkt dat je een kind wil. Als je dan niet sterk genoeg in je schoenen staat, wil je kinderen om de foute redenen.”

Onbegrip

Elke vrouw kent het, of hoorde het al. Die ene vraag: “Wanneer begin je aan kinderen?” Wie dan antwoordt dat die er het liefst nooit komen, krijgt meestal te maken met veel onbegrip. “Vooral vrouwen vinden het moeilijk om te begrijpen dat een andere vrouw die wens niet koestert”, zegt Ciska De Smedt, klinisch psycholoog en seksuoloog. “Dat valt me vaak op tijdens gesprekken met cliënten. Wanneer iemand in een babbel met vrienden of kennissen laat vallen dat ze geen kinderen wil, krijgt de vrouw in kwestie meestal een ontzette blik met de vraag erbij waarom dan niet. Men gaat ervan uit dat iedereen een biologische klok heeft, die per definitie weleens zal gaan tikken. Een vrouw die wel kinderen wil, krijgt nooit dat soort vragen.” De Smedt noemt het de default mode, of de standaardmodus, in onze maatschappij. “Je hoort kinderen te willen. Dat idee leeft nog heel sterk, hoewel er sinds een aantal jaar wel meer zichtbaarheid wordt gegeven aan mensen die bewust kindvrij zijn.”

Sterilisatie blijft zo enigszins in het verdomhoekje. Historisch gezien bestond er altijd al een verschil in de toegankelijkheid van sterilisatie. Vrouwen met een migratieachtergrond; meer bepaald Afro-Amerikaanse vrouwen die toen in de lagere arbeids­klassen werkten, werden vroeger vaker (ongewild) gesteriliseerd. En ook vandaag nog zijn deze groepen oververtegenwoordigd in de statistieken rond sterilisatie. Tot op heden lijkt de vruchtbaarheid van de witte, gegoede vrouw anders benaderd te worden.

Spijt

Maar vandaag spelen ook andere sentimenten een rol: spijt. Ongeveer 14 procent van vrouwen die zich lieten steriliseren, gaat volgens Amerikaans onderzoek op zoek naar informatie om de ingreep om te keren. Verder blijken 18- tot 24-jarigen na een sterilisatie vier keer zo vaak spijt te hebben als 30-plussers. Artsen en gynaecologen durven de ingreep vaak niet uit te voeren, blijkt uit een rondvraag. Maar is dat terecht? Moeten we elke sterilisatie per definitie afschieten omdat er een kans is op spijt?

“In mijn ogen wordt er binnen de gezondheidszorg best nog zwart-wit en paternalistisch gehandeld, waarbij de focus in dit geval vooral ligt op het voorkomen van spijt”, zegt De Smedt. “Daardoor worden vrouwen die een weloverwogen keuze maken ook mee aan de kant geduwd. Dat is jammer. Jij en ik mogen op alle vlakken van ons leven het ene na het andere risico nemen en spijt hebben van die keuzes. Geen haan die ernaar kraait. Wanneer het over onze voortplantingskeuzes gaat, moet er wel ineens iemand ­kunnen bepalen of we ooit misschien spijt zouden kunnen krijgen.”

Onomkeerbaar

Volgens De Smedt is een deel van de bezorgdheid onder artsen en gynae­cologen terecht. Het is belangrijk dat een vrouw of koppel begrijpt dat het om een zo goed als onomkeerbare ­operatie gaat en dat er andere manieren van langdurige anticonceptie ­bestaan. “Maar wanneer de patiënt dat zeer goed begrijpt en daarvoor kiest, en als het een weloverwogen keuze is, zie ik geen reden om een sterilisatie tegen te houden.”

Valérie Deridder (30) wordt binnenkort gesteriliseerd en heeft er een lange en vermoeiende zoektocht op zitten. Nadat ze een gynaecoloog had gevonden die bereid was om de operatie uit te voeren, moest ze eerst nog op gesprek bij een psycholoog – een voorwaarde die mannen bij een vasectomie niet opgelegd krijgen. “Bij mijn vorige gynaecoloog moest ik zelfs een discussie met zijn assistente aangaan om mijn vraag te verantwoorden.”

Valérie heeft al zeven jaar ­dezelfde partner en werkt als journalist. Het koppel leerde elkaar via Facebook kennen en wist direct dat ze nooit kinderen zouden willen. Dat ­vertelde zij hem al op een van hun eerste dates. “De relatie van mijn zus liep op de klippen omdat zij geen kinderen wou en hij wel. Dat wilde ik niet meemaken. Als je zegt dat je geen kinderen wilt, word je door je omgeving soms als egoïstisch weggezet. Ik vind dat niet helemaal juist. Als je kinderen neemt, wil je die toch ook voor jezelf? Dat is per definitie evenzeer egoïstisch. Ik wil geen kinderen omdat ik geniet van mijn vrijheid. Natuurlijk zijn dat egoïstische redenen, maar dat zijn de drijfveren van iemand die wel kinderen wil net zo goed. Laten we een kat een kat noemen: het al dan niet hebben van een kind is altijd een egoïstische keuze.”

Ging het koppel samen bij ­vrienden of kennissen op bezoek, dan kreeg Valérie vroeger vaak de vraag wanneer ze aan kinderen zouden beginnen. “Ik was het zo beu om die vraag te krijgen. We vragen toch ook niet aan elkaar hoe vaak we seks hebben? Als je dan toch per se wil weten wat wij in de toekomst nog als koppel gepland hebben, vraag dan gewoon: hebben jullie samen nog plannen of projecten? Dan kan het antwoord een kind zijn, maar ook een verre reis of de renovatie van een huis.”

Openhartig

“Ik voelde me als jong­volwassene vaak alleen, omdat niemand van mijn leeftijd hetzelfde dacht als mij”, vertelt Sofie Van de Velde (25). Sofie studeert aan de Universiteit Antwerpen en werd op haar 24ste gesteriliseerd. “Toen ik openhartig begon te vertellen over mijn wens me te laten steriliseren, vonden sommige kennissen dat erg vreemd. Voor hen was een gezinsleven enorm belangrijk. Ik denk dat ze vooral vreesden dat ik spijt zou krijgen en dat ik alleen zou eindigen. Dat merk je vaak in reacties van mensen. Kinderen staan voor geluk, en zonder zou je gedoemd zijn om alleen en ongelukkig te sterven.”

Kathy Marivoet (31) werd een paar maanden geleden gesteriliseerd. Ze treedt Sofie Van de Velde bij: “Kiezen voor een kindvrij leven is kiezen om niet toe te treden tot de grote club van ouders. Het is hard om te zien hoe vriendschappen en familiale relaties verwateren vanwege andere prioriteiten. Heel eerlijk? Het hele babygebeuren interesseert me weinig, maar de meeste ouders zijn juist alleen maar in kinderen geïnteresseerd. Ik voel me vaak eenzaam, want ik kan mijn verhaal niet meer altijd kwijt en het gespreksonderwerp bij mensen met (klein)kinderen draait vaak alleen rond dat ene onderwerp. In het bijzijn van kinderen worden veel gesprekken ook onderbroken of bepaalde vragen worden niet meer gesteld.”

De zoektocht van Sofie begon toen ze 20 was. Ze las het verhaal van een journaliste die zich had laten steriliseren en besefte dat ze dat ook wilde. Geen enkele gynaecoloog in Vlaanderen was toen bereid om haar te helpen: ze was nog veel te jong, ze zou zich wel bedenken. Haar biologisch klokje zou nog wel gaan tikken.

Dure ingreep

Een sterilisatie is dan ook een (bijna) onomkeerbare ingreep. Bij de sterilisatie van een vrouw worden de eileiders afgesloten, zodat de zaadcellen van de man de eicel in de eileiders niet meer kunnen bereiken en bevruchten. Dat kan door de toegangsweg erheen af te branden of er klemmen rond te zetten. De sterilisatie zelf wordt door middel van een kijkoperatie via de navel uitgevoerd. Hoewel de operatie maar een twintigtal minuten duurt, worden vrouwen toch onder volledige narcose gebracht.

Bovendien is het ook een dure ingreep. Gemiddeld betaalt een vrouw in een Vlaams ziekenhuis volgens Sensoa tussen de 100 en 800 euro voor een sterilisatie. Ter vergelijking: de kost van een vasectomie ligt met 40 tot 400 euro bij de man veel lager. Het risico op complicaties is ook lager bij een vasectomie.

Prins op het witte paard

“Juist daarom opteren we bij jonge vrouwen altijd eerst voor een spiraaltje”, vertelt professor Hendrik Cammu, gynaecoloog aan het UZ Brussel. “De laatste tien à vijftien jaar krijgen wij amper nog aanvragen voor sterilisatie. De reden daarvoor is dat begin jaren 90 het hormoonspiraaltje op de markt kwam. Dat gaat vijf jaar mee, wat betekent dat wanneer je 35 jaar bent en geen kinderen meer wilt, je drie spiralen kan nemen tot je in je menopauze zit. Als artsen verkiezen wij hormoonspiralen zeer sterk ten opzichte van een sterilisatie. Het plaatsen van een spiraaltje is veiliger en de kans om toch nog zwanger te worden is zelfs nog kleiner. Wanneer jonge kinderloze vrouwen onder de 35 komen vragen om een sterilisatie uit te voeren, zal ik dat weigeren. Je weet nooit wanneer Prince Charming om de hoek komt.”

Of de prins op het witte paard veel te maken heeft met het al dan niet willen van een kind, valt te betwijfelen. Feit is dat sterilisaties niet alleen moeilijk te verkrijgen zijn, maar sinds de jaren 90 ook steeds minder worden uitgevoerd. Waar er volgens het RIZIV in 2011 nog 1.534 sterilisaties bij vrouwen onder de 35 jaar werden uitgevoerd, waren er dat in 2018 maar 1.223, ­hoewel niet elke vrouw zich goed voelt bij hormonale anticonceptie.

Ongesteld

Valérie gaf bijna tien jaar ­geleden bij haar gynaecoloog aan dat ze een sterilisatie wou omdat ze geen hormonale anticonceptie verdroeg. “Wanneer jonge meisjes voor het eerst ongesteld worden en borsten of acne krijgen, worden ze bijna direct aan de pil gezet om hun hormoonhuishouding te controleren.” Ze kaart daarbij aan dat er in de media de voorbije jaren heel wat commotie is ontstaan rond de bijwerkingen van hormonale anticonceptiemiddelen. Is het wel nodig en überhaupt gezond dat een jong meisje, met een lichaam in volle groei, al aan de pil gaat? “Ik had enorm veel last van bijwerkingen”, zegt Valérie. “Dat gaf ik aan bij mijn gynaecoloog en ik stelde hem de vraag of ik niet gewoon zou moeten stoppen met de pil. Tot drie keer toe kreeg ik antibiotica voorgeschreven die niets aan mijn situatie veranderden. Pas toen ik stopte met de pil, verdwenen mijn klachten.”

Jonge meisjes krijgen met de pil een vals gevoel van veiligheid, vindt ze. “Over het voorkomen van een zwangerschap wordt veel gesproken, maar over soa’s niet.” Veel vrouwen stellen zich tegenwoordig ook vragen rond de langetermijneffecten van de pil. Volgens Sensoa daalt het aantal vrouwen dat de pil neemt, en kende het hormonaal spiraaltje – dat zo’n 150 euro kost – een opmars.

“Ik vind dat een belangrijke overweging om in acht te nemen, zowel als patiënt als zorgverlener”, zegt Valérie. “Ben je bereid om hormonen te gebruiken of niet? Als vrouwen dat niet willen, kan een sterilisatie zeker een valabele optie zijn.”

Naast het ontbreken van een kinderwens halen de vrouwen aan dat er nog veel meer redenen zijn om een sterilisatie uit te laten voeren. Kathy heeft het over zelfontplooiing, en over de flexibiliteit die het haar en haar partner biedt. “We kiezen bewust voor elkaar en onze relatie, wat niet wil zeggen dat er geen ‘zorgwens’ is. We zetten ons met veel plezier in voor de kindjes van familie en vrienden. En ik ben echt een geweldige ‘mama’ voor planten en katten.” (lacht)