Waarom België een draaischijf is voor de handel in geroofd antiek

België is al jaren een draaischijf voor de illegale handel in geroofd antiek. De stukken zijn vaak afkomstig van clandestiene opgravingen in Italië en Egypte. Smokkelaars transporteren ze naar België, waarna ze hier verkocht worden. Dat gebeurt op antiekbeurzen en in antiekzaken, vooral in de Brusselse Zavelwijk.

"Brussel, München, Parijs en London zijn hotspots voor de handel in geroofd antiek", zegt de Nederlandse kunstdetective Arthur Brand. "Maar Brussel is zeker een van de topplekken."

Het parket van Brussel geeft toe dat ons land internationaal "een zekere reputatie geniet". "De Belgische kunsthandel heeft blijkbaar kunnen profiteren van de laksheid bij de overheden die moeten strijden tegen dit soort fraude", zegt woordvoerder Sarah Durant in een reactie aan VRT NWS en De Tijd. "Er is pas grondige controle van de kunstmarkt sinds de inwerkingtreding van de vijfde Europese anti-witwasrichtlijn in 2018."

Het probleem begint al aan onze landsgrenzen. De douane onderschept slechts zelden "culturele goederen" bij controles. Inbeslagnames zijn nog zeldzamer.

In 2019 waren er 19 vaststellingen van "onregelmatigheden", maar slechts één zending werd in beslag genomen. Het ging om 21 stukken Chinees vaatwerk, frauduleus vanuit China ingevoerd via Rusland. Vorig jaar werd geen enkele zending in beslag genomen.

België bekrachtigde nochtans in 2009 het Unesco-verdrag tegen de illegale trafiek in culturele eigendommen. Dat verdrag verplicht landen om grondige controles uit te voeren op de import en export van cultuurgoederen.

Er was de voorbije jaren ook amper controle bij het afleveren van exportvergunningen voor cultuurgoederen die de grens over gaan. Malafide handelaars wisten dat natuurlijk en ze maakten er handig misbruik van. Stukken met een louche herkomst kregen zo toch een officieel document. Ze werden als het ware witgewassen.

"België is de Europese wasserette voor het witwassen van geroofd antiek", zegt Jason Felch, auteur van een boek over kunstcriminaliteit. "Vroeger gebeurde dat vooral in Zwitserland, tegenwoordig vaak in België."

Sarah Durant, woordvoerster van het Brussels parket, bevestigt het probleem: "In de ogen van de sector is het allicht makkelijker om kunstvoorwerpen in België wit te wassen dan in andere landen."

Voor de Belgische politie is kunstcriminaliteit al jaren geen prioriteit. Ons land had tot 2015 een gespecialiseerde cel kunstcriminaliteit, maar die ART-cel werd opgedoekt onder toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA).

Lucas Verhaegen was vanaf dan de enige kunstspeurder in ons land. Hij beheerde ook de nationale databank ARTIST en de internationale Interpol-databank PSYCHE, met informatie over gestolen kunst en antiek. 

Eind vorig jaar ging Verhaegen met pensioen, maar hij werd niet vervangen. Een schat aan informatie gaat zo verloren.

"Ik vind het bijzonder jammer", zegt Verhaegen. "Ik heb mijn directie er meermaals op gewezen dat ik met pensioen ga en dat er vervanging moest gezocht worden. Het is zonde dat al die opgebouwde ervaring verdwijnt."

Behalve ervaring verdwijnt met het pensioen van Verhaegen ook een centraal aanspreekpunt. "Buitenlandse politiediensten hebben voortaan geen aanspreekpunt als het gaat om kunstcriminaliteit", zegt Verhaegen. "Dat gaat in de toekomst zeker voor problemen zorgen."

Toch is er ook een lichtpunt. Een cel van overheidsdienst Economie controleert sinds augustus 2020 op witwaspraktijken in de antieksector. Dat past binnen de Europese strijd tegen het witwassen.

Die nieuwe aanpak begint stilaan vruchten af te werpen. Op dit moment lopen in Brussel een twintigtal strafonderzoeken naar mogelijke fraude door antiek- en kunsthandelaars. Die onderzoeken zijn zowat allemaal het werk van de Economische Inspectie.

Speurders ontdekten ook ateliers waar antiek wordt nagemaakt. Zo vonden ze een compleet laboratorium in de kelder van een woning in Jette. De eigenaar bleek een meester in het maken van vervalsingen. Hij gebruikte daarvoor brokstukken afkomstig van archeologische sites in Italië. Daarmee maakte hij nieuwe objecten, die hij verkocht alsof ze duizenden jaren oud waren. De man verdiende met zijn handeltje duizenden euro's per maand.

"We hebben inderdaad al laboratoria ontmanteld waar kunstwerken werden nagemaakt", zegt parketwoordvoerster Sarah Durant. "Slachtoffers geven soms honderdduizenden euro's uit om een object te verwerven dat als uitzonderlijk zeldzaam en perfect authentiek wordt verkocht, terwijl het in werkelijkheid een recent stuk is of gewoon een reproductie."

De antieksector is niet blij met de onderzoeken en inbeslagnames door de overheidsdienst Economie. "Ze lijken soms op echte commando-operaties", zegt Patrick Mestdagh, voorzitter van de Koninklijke Kamer van de Antiquairs en Kunsthandelaars van België (ROCAD). "De tussenkomst van een vijftiental agenten en inspecteurs om preventief een zogenaamd gestolen marmer van 300 kilo in beslag te nemen is verbijsterend. Het lijkt op een publiciteitsstunt, die onze sector gelijkstelt aan de georganiseerde misdaad."

Mestdagh zegt dat de sector ten onrechte een slechte reputatie heeft. "De verdachtmakingen naar onze sector toe zijn ongegrond. Onze leden moeten zich houden aan een strikt ethisch handvest. We zijn ook voor een strenge regelgeving en een eerlijk toezicht op onze activiteiten."

Uit onderzoek van VRT NWS en De Tijd blijkt echter dat lang niet alle antiquairs zich aan de regels houden. Er zijn ook antiquairs die wél geroofde stukken verhandelen, vaak met een vervalst herkomstbewijs. Zij maken handig gebruik van het gebrek aan controles. 

Veel risico lopen deze malafide handelaars niet. De voorbije jaren werd geen enkele antiquair in Brussel veroordeeld. Uit een rondvraag bij de andere parketten blijkt dat buiten Brussel nauwelijks strafonderzoeken lopen.