Is de échte Donald Trump nu opgestaan?

Bert De Vroey is Amerika-kenner en buitenlandredacteur bij VRT-nieuws.

De Amerikaanse president Donald Trump heeft gisteren het omstreden inreisverbod voor mensen uit een aantal moslimlanden - vernietigd door een rechter - in een aangepaste vorm opnieuw ondertekend. Of dat voldoende is om de rechtbanken te overtuigen, zal nog moeten blijken.

Zien we een andere president, zoals een week geleden, toen Amerika en de wereld een nieuwe Donald Trump te zien kregen toen hij het spreekgestoelte betrad voor het verzamelde Congres. Anders dan we van hem gewoon waren, volgde de president trouw en rustig zijn tekst. Zijn woordkeuze was, al bij al, weloverwogen en gematigd.

Hij reikte de hand naar de Democraten in de oppositie en vroeg hen om samen te werken. Hij opperde zelfs dat een ‘hervorming’ van de immigratie mogelijk moest zijn – daarmee impliciet verwijzend naar een debat over regularisatie van migranten zonder papieren, dat al 20 jaar lang aan de gang is in de VS. Hij verkondigde ook een optimistische boodschap: samen kunnen we Amerika beter maken. Donald Trump klonk, kortom, presidentieel - en dat was nieuw.

Het verschil met de stijl en de taal van de oude vertrouwde Trump sprong zo sterk in het oog dat de radicale strekking van de plannen die hij intussen ontvouwde niet meer helemaal doordrong. Wat dat betreft was er niet veel verschoven.

Zijn migratiehervorming bleef meer gericht op een intensievere verwijdering dan op een regularisatie van migranten zonder papieren; en het thema migratie werd nog altijd gelinkt aan het discours over drugs en misdaad die van over de grens het land binnendrongen. Trump wil fors lagere belastingen en een sterker leger. Hij wil het overheidsapparaat drastisch afslanken en komaf maken met tal van wetten en regels die volgens hem overbodig, verspillend of beknottend zijn.

Hij wil de relaties met het buitenland nog altijd op een radicaal nieuwe leest schoeien: allianties zijn niet langer in steen gebeiteld, en voor wat hoort wat.

De oude Trump zat dus nog steeds verscholen achter de nieuwe. Het duurde bovendien niet lang of we zagen de oude weer tevoorschijn komen. Vrijdag al, toen Trump een vliegdekschip bezocht en en passant gevraagd werd of hij zijn minister van Justitie, Jeff Sessions, nog altijd steunde, liet de oude (en vermoedelijk echte) Trump zich opnieuw zien. "Totaal!", snoof hij met een geërgerd gezicht. "Ik vind helemaal niet dat hij zich aan bepaalde enquêtes moet onttrekken."

Ook in een toespraak voor de militairen improviseerde hij weer, petje op het hoofd en in een militair jasje getooid. De presidentiële stijl was alweer een beetje zoek.

Maar het duurde tot zaterdag voor de oude Trump - de impulsieve, de voortvarende, de boze Trump van het buikgevoel - weer volledig explodeerde en de overhand haalde.

Met zijn vier tweets over Obama, die bevolen zou hebben om de Trump Tower te laten afluisteren, zoog hij het hele Witte Huis mee in een lastige communicatiecrisis. Het heeft er alle schijn van dat hij niemand van zijn medewerkers geraadpleegd had over die twittertirade, en dat niemand precies wist waarop de president zijn beweringen baseerde - tenzij het de nieuwsberichten waren op de extreemrechtse nieuwssite Breitbart en in radioprogramma’s van een vergelijkbare strekking.

Met zijn aantijging leek hij bovendien nieuwe argumenten aan te leveren aan diegenen die een onafhankelijk onderzoek eisen naar de Rusland-connecties van de Trump-campagne. Geen onderzoek dat in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat wordt gevoerd door commissies van politici, maar een echte juridische enquête door een onafhankelijke onderzoeksrechter.

Hoe zwaarwichtiger de verdachtmakingen in het dossier, hoe groter de nood aan zo’n onpartijdige aanpak. Het duurde een dag vooraleer het Witte Huis een min of meer gestroomlijnde communicatiestrategie op orde had.

Zelfs al zou president Trump over ernstige aanwijzingen beschikken dat Obama inderdaad tussenbeide is gekomen en Trumps telefoonlijnen heeft laten aftappen (wat door Obama formeel ontkend is, en volgens de New York Times ook door FBI-directeur James Comey met grote stelligheid wordt tegengesproken), dan nog was het twittersalvo een hoogst ondoordachte en twijfelachtige strategie.

Als je materiaal in handen hebt waarmee je je politieke tegenstrevers fataal in diskrediet kan brengen, ga je dat niet om halfzeven ’s ochtends op Twitter gooien. Laat staan dat je, kort daarna, overschakelt op wat rancuneuze opmerkingen over Arnold Schwarzenegger en "The Apprentice". Maar ondoordacht of niet, het was de oude Trump ten voeten uit.

Conclusie: de nieuwe Trump zit nog niet goed in zijn vel, de oude domineert nog.

Maar de nieuwe, presidentiële Trump heeft even getoond dat hij het kan, als het echt nodig is.

Fundamenteler en belangrijker dan het verschil tussen de twee Trumps is het verschil en zelfs de afstand tussen zijn twee regeringsteams. Schematiserend gaat het om het verschil tussen zijn ploeg in het Witte Huis - de West Wing - en zijn kabinet van ministers die in ministeries werken elders in Washington DC.

Die fysieke afstand doet ertoe: wie in het Witte Huis werkt kan (alle hiërarchie in acht genomen) makkelijker bij de president in zijn bureau binnenlopen of hem op de schouder tikken. Ministers daarentegen krijgen Trump niet dagelijks te zien, en weten niet altijd wat het Witte Huis op hun domein aan het bespreken of bekokstoven is.

Zeker wat het buitenlandse en veiligheidsbeleid betreft, kent Washington bijna een traditie van concurrentie en getouwtrek. In het Witte Huis werkt een ruime staf rond de Nationale Veiligheidsadviseur (NSC); die bereidt alle belangrijke beleidskeuzes voor op het vlak van defensie en topdiplomatie.

Onder George W. Bush waren de spanningen tussen de NSC-staf en de minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell niet van de lucht. Maar ook onder Obama voelde Hillary Clinton zich, als minister, in sommige kwesties (zoals bv. het Midden-Oosten) wat naar de zijlijn geduwd.

Toch lijkt het erop dat die traditionele concurrentie tussen de West Wing en de ministeries onder Trump een nieuwe dimensie heeft bereikt.

De Amerikaanse pers publiceert de jongste weken haast dagelijks verhalen over kleine en grotere ruzies en krachtmetingen tussen het Witte Huis en de een of andere minister.

- Travel ban: Een van de belangrijkste was de discussie over de travel ban in zijn eerste versie. Minister van Binnenlandse Veiligheid Kelly, bevoegd voor die materie maar pas op de valreep ingelicht, stelde tot zijn verbijstering vast dat ook de greencard-houders (buitenlanders met een permanente verblijfsvergunning voor de VS) onder het inreisverbod zouden vallen.

Het vergde pittige discussies en een taai verzet van zijn kant, maar na twee dagen wist hij de greencards voor het verbod te behoeden.

- Tweestatenoplossing: Minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson, die tot dusver uitblinkt in onzichtbaarheid, moest op reis in het buitenland vernemen dat Trump de tweestatenoplossing voor Israël en Palestina min of meer voor bekeken houdt.

Trump brak op die manier met een dertig jaar oude diplomatieke beleidslijn. Die ommekeer kwam voornamelijk van adviseurs in het Witte Huis, zoals schoonzoon Jared Kushner en strateeg Stephen Bannon.

Het belette het State Department niet om diezelfde week nog, bij de VN in New York, het standpunt te verkondigen dat de VS ‘vasthouden aan de tweestatenoplossing’.

- Benoemingen: Minister van Defensie Mattis vecht nu al wekenlang een robbertje uit met het Witte Huis over wie zijn adjunct (undersecretary) mag worden. De oud-generaal heeft daarvoor zijn oog laten vallen op de diplomate Anne Patterson. Maar voor het Witte Huis is zij de verkeerde keuze, omdat ze als ambassadeur in Egypte te weinig kritisch zou zijn geweest voor de Moslimbroeder-president Mohamed Morsi.

Het is maar één van de vele benoemingen in het regeringsapparaat die nog hangende zijn, omdat het Witte Huis en de betrokken minister het niet eens raken.

- Rusland-connecties: En ten slotte was er zelfs onenigheid tussen president Trump en het ministerie van zijn favoriete minister, Jeff Sessions. Zoals gezegd wou Trump helemaal niet dat die afstand deed van de politieke supervisie over het onderzoek naar de Rusland-connecties.

Dat Sessions toch tot die conclusie kwam, zorgde vrijdag, volgens persartikels, voor een hoog oplopende discussie in het Witte Huis. Trump moet ziedend zijn geweest, omdat het ministerie niet had gedaan wat hij verwachtte – en omdat zijn team in de West Wing dat niet op tijd belet had.

De twee deelteams of kampen van de regering-Trump zijn niet in gitzwarte stift af te lijnen. Maar de verschillen zijn wel duidelijk. Het Witte Huis-team is radicaler, meer ideologisch en politiek gemotiveerd en vastbesloten om een nieuwe wind te laten waaien (‘America First’) in het beleid.

De politieke en bestuurlijke ervaring in de West Wing is daarentegen beperkt. De ministeries - zeker die departementen die te maken hebben met internationale relaties - zijn meer ervaren en realistisch, minder ideologisch en beduidend voorzichtiger.

Een aantal figuren lijken te laveren tussen de twee, zoals vicepresident Mike Pence. Die spreekt de traditionelere, diplomatiek gekuiste en weloverwogen taal van de ministeries, zoals ook bleek tijdens zijn recente bezoek aan Brussel en München. Tegelijk maakt hij deel uit van de harde kern van het Witte Huis.

De vraag is dan ook of er - behalve twee Trumps en twee regeringsteams – ook geen twee Mike Pences zijn - en welke Pence in het buitenland ernstig moet worden genomen.

Een tweede vermoedelijke brugfiguur is de nieuwe nationale veiligheidsadviseur, generaal Herbert McMaster. Die werd, na enig zoekwerk, als vervanger aangetrokken voor de ontslagen Michael Flynn. McMaster wordt in brede kring geroemd om zijn militair strategisch en tactisch inzicht en om zijn onwrikbare onafhankelijkheid.

Als er één man in het Witte Huis het hoofd koel kan houden en militaire plannen op hun slaagkansen en verdiensten kan beoordelen, dan moet het deze McMaster zijn. Tot nu toe hebben we weinig van hem vernomen, maar de kans is reëel dat hij zijn stempel heeft gedrukt op de toespraak in het Congres en op de nieuwe en afgezwakte versie van het inreisverbod.

Ten derde moet, uit de aard van zijn functie, ook stafchef Reince Priebus tot de brugfiguren worden gerekend. Hij komt uit het traditionelere republikeinse establishment, maar houdt kantoor tussen de onstuimige troepen van de West Wing. Naar verluidt kreeg hij het hard te verduren in de discussie over Sessions. De vraag is hoelang hij het volhoudt in dat krachtenveld.

De strijd tussen de twee teams-Trump is nog verre van beslecht. Het tweede inreisverbod wekt de indruk dat de ministers nu even het laken naar zich toe hebben getrokken: het is beter voorbereid en juridisch onderbouwd dan het vorige, en tegelijk veel minder radicaal.

Misschien was dat de reden waarom Trump afwezig bleef op de voorstelling van het verbod: omdat het naar zijn smaak te flauw was, en de aanpassing alleen al de schijn kon wekken van een nederlaag. Of misschien wil hij de ministers de verantwoordelijkheid in de schoenen schuiven als het opnieuw spaak loopt in de rechtbanken.

Maar op veel andere domeinen zullen de hardliners van het Witte Huis hun slag proberen thuis te halen. Misschien reikt hun invloed al het verst in alles wat ze tot nu toe hebben afgeschaft en afgebouwd.

Klimaatonderzoek, regels voor milieubescherming, regelgeving voor banken, diplomatieke programma’s (er wordt fors gesnoeid in het budget van het State Department) of ontwikkelingshulp voor projecten rond geboorteregeling.

Ook de crackdown tegen immigranten zonder papieren, die in sommige staten duidelijk is verhard en opgevoerd op basis van nieuwe richtlijnen van de regering, mag grotendeels aan de inspiratie van het Witte Huis worden toegeschreven.

Twee Trumps, twee Pences, twee presidentiële teams. Het zwaartepunt van de macht valt nog niet makkelijk te situeren. Het verschilt van moment tot moment en van dossier tot dossier.

Ook het Congres, de pers, het publiek en de buitenlandse partners van de VS zullen nog een tijdlang met die onduidelijke rolverdeling moeten omgaan.