De jarenlang ‘onbespreekbare’ vraag ligt nu toch op tafel: ‘We moeten denken aan een scenario zonder Oosterweel’

“Dit gaat zeer, zeer ver.” Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) was woensdag in het parlement nog niet bekomen van de uitspraak van de Raad van State, die voor de tweede keer op rij de Oosterweel-werken heeft stilgelegd. Aanleiding is een klacht van een aantal milieuorganisaties, waaronder Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Greenpeace.

Alles heeft te maken met de giftige PFAS-deeltjes die bij de graafwerken op Linkeroever werden bovengespit. In principe moest die vervuilde grond gesaneerd worden, maar in het zogenaamde Bodemdecreet legde Vlaanderen uitzonderingsregels vast waardoor vervuilde grond in sommige gevallen toch gewoon gebruikt mag worden op een werf. Lantis, de bouwheer van Oosterweel, kreeg zo’n uitzondering. Op voorwaarde dat de verontreiniging niet erger werd.

Dat laatste kan niet gegarandeerd worden, oordeelt de Raad van State in zijn arrest. Lantis is immers van plan om de zwaarst vervuilde grond in te pakken in een ‘veiligheidsberm’. Van daaruit zouden de forever chemicals mogelijk toch nog in het grondwater terecht kunnen komen. Ofwel moet de grond dus behoorlijk gesaneerd worden, ofwel moet hij worden afgevoerd naar een afvalstort.

Beide opties betekenen een forse streep door de rekening. Geen enkele stortplaats in Vlaanderen heeft voldoende capaciteit om zo’n reusachtige berg grond – een miljoen kubieke meter – te verwerken. En hoewel er hoopvolle saneringstechnieken worden ontwikkeld, staat nog geen enkele techniek volgens kenners voldoende op punt om de grond adequaat proper te maken.

Immense impact

“De impact is immens”, erkent mobiliteitsminister Lydia Peeters (Open Vld). “Er werken vijfduizend mensen aan Oosterweel. De werken kunnen nog zes à acht weken doorgaan, maar daarna valt het stil.” Het arrest dreigt bovendien ook vele andere infrastructuurwerken lam te leggen. “Zonder het verplaatsen van grond kun je geen tunnel of fly-over bouwen”, zegt Peeters. De regering wil er dan ook alles aan doen om snel een oplossing te vinden.

Mogelijk is die oplossing een aanpassing van de regels. Het Bodemdecreet uit 2008 had immers nooit de bedoeling om elke verplaatsing van vervuilde grond tijdens werken aan wegen, gebouwen of natuurherstel onmogelijk te maken, klinkt het bij Demir. Om zo’n ‘verkeerde interpretatie’ door rechters onmogelijk te maken, zou de regering de tekst kunnen herwerken. Al valt het te betwijfelen of die oplossing de buurtbewoners in Zwijndrecht zal geruststellen.

In de omgeving van Lantis is te horen dat het een optie is om de veiligheidsberm officieel het statuut van stortplaats te geven. Maar zo’n stortplaatsvergunning op die locatie is onzeker. “Bovendien duurt het algauw twee jaar om ze te verkrijgen”, zegt milieuadvocate Isabelle Larmuseau. “Het enige alternatief is de afvoer van de afvalstoffen naar reeds vergunde stortplaatsen. De overheid moet nu het kostenplaatje daarvan eerlijk in kaart brengen.”

Dat kostenplaatje van Oosterweel loopt al stevig op. Vorige maand kwam het Rekenhof met de vaststelling dat er nog zeker 4 à 5 miljard euro moet worden gevonden als Vlaanderen zijn ambities wil waarmaken. “Stop met beloven als er geen middelen zijn”, klonk het. Ook op milieuvlak is het einde van de problemen niet in zicht. Tot nu concentreren de werken zich slechts op Linkeroever, terwijl er ook op de rechteroever nog vervuiling wacht.

Achterhaald

En dan is er de groeiende twijfel rond de nieuwe autostrade. Twintig jaar geleden leek het gieten van extra beton een goede oplossing om het fileleed rond Antwerpen te verzachten. Inmiddels hebben ontelbare studies bewijzen aangeleverd voor de fundamentele filewet: wie in meer rijstroken voorziet, trekt op termijn ook meer auto’s aan. Overal ter wereld investeren steden in alternatieven, zoals de fiets en het openbaar vervoer.

“Oosterweel is al achterhaald nog voordat het er ligt”, zegt mobiliteitsexpert Kris Peeters. “Dat is een kwestie van voortschrijdend inzicht. Dingen die destijds onbespreekbaar waren, zijn dat vandaag wel.” In 2017 gaf Peeters het akkoord tussen de overheid en de actiegroepen naar eigen zeggen nog het voordeel van de twijfel omdat hij dacht dat dat het hoogst haalbare was. “Maar de PFAS-vervuiling is een gamechanger.”

Ook mobiliteitsprof Dirk Lauwers (UAntwerpen/UGent) pleit voor een open debat. Een extra tunnel onder de Schelde is nog altijd nuttig om te vermijden dat ieder ongeval in de Kennedy-tunnel heel Antwerpen platlegt, maar hoeft het zo grootschalig? “Zelfs als dit probleem wordt opgelost, zullen de werken aan Oosterweel nog duurder worden en nog langer duren. Dan is het zinvol om ook na te denken over een scenario zonder Oosterweel. Hoe kunnen we Antwerpen op een andere manier bereikbaar houden?”

De kans dat zo’n open debat gehoor vindt in de regering, is klein. Daarvoor werden al te veel miljardencontracten afgesloten, zijn de politieke belangen te groot en de vrees voor opnieuw een jarenlange discussie te sterk. Toch is het wel opvallend dat een project dat al jaren niet meer ter discussie stond, nu plots weer in vraag wordt gesteld.