Verrassende geluidskunst in Leuven: "We vergeten onze oren te gebruiken"

Als de houten poort van de verlaten Onze-Lieve-Vrouw-ter-Koortskapel opendraait, waaien bijzondere klanken je tegemoet. In het midden van de ronde kapel drijven 70 schalen van porselein op een waterpartij. Omdat er wat beweging in het water zit, botsen de kommen tegen elkaar en dat schept een meditatief klanklandschap. Welkom in “Clinamen” van de Fransman Céleste Boursier-Mougenot, één van de 14 kunstwerken van het klankparcours Hear Here in Leuven.

“Hoe groter de kom, hoe lager de klank, alsof je luistert naar percussie,” zegt Hear Here-curator Gilles Helsen. En toch is geluidskunst niet hetzelfde als muziek.  “Een geluidskunstenaar creëert een kader, maar hoe het zal klinken hangt af van het toeval. Dat onvoorspelbare is net leuk. Dat is ook het verschil met muziek. Die heeft een intentie, de muzikant speelt een nummer van begin tot eind. Hier ontstaat de klank toevallig.”

Je kunt het toeval natuurlijk een handje helpen, blijkt uit de installatie “Antenna” van Floris Vanhoof. Hij zette een vleugelpiano op zijn kant en installeerde er een reuzengrote antenne bovenop, één enkele koperdraad in de vorm van een spinnenweb. Die ontvangt radiogolven, maar ook “golven die veel trager zijn, die uit de kosmos komen, van sterren die imploderen. Of van snellere golven zoals van onze gsm’s.”

Floris Vanhoof zet de ontvangen signalen via elektromagneetjes vlak boven de snaren om in klanken. En daardoor klinkt deze piano helemaal anders dan we gewoon zijn, met glijdende tonen die aanzwellen en weer wegebben. “Ik heb hard gezocht naar kleur, ritme, structuur en daarmee heb ik gecomponeerd. Maar de dynamiek laat ik aan de antenne over. Ik beslis niet wanneer er golven komen. Die hangen altijd in de lucht. En je moet er niet voor betalen, ze zijn gratis.”  

Nog zo’n kunstwerk dat het van de lucht moet hebben is “Powerless Flight” van John Grzinich. Twee grote torens wachten op wind om hun snaren te laten trillen. Curator Gilles Helsen: “Windharpen bestaan al eeuwen en zijn heel simpel qua principe. Het komt er op neer dat je kunt genieten in het gras en luisteren hoe klank opkomt en weer verdwijnt.” 

Geluidskunst houdt altijd verband met de omgeving. De werken hebben vaak iets speels en zetten je op het verkeerde been. In het Stadspark van Leuven staat bijvoorbeeld een grote bronzen klok te luiden onder een vierdubbele glazen stolp. Zelfs als je je oor tegen het glas plakt, hoor je de klank nauwelijks. Een werk van de Nederlander Bouke Groen. Even verrassend maar ook verontrustend is “Zijlijn/Linea Lateralis” van Stijn Demeulenaere. Hij laat de indrukwekkende geluidsoverlast in de Noordzee horen, veroorzaakt door alle menselijke drukte.   

Er valt iets te luisteren, maar ook iets te kijken bij geluidskunst. Veel installaties van Hear Here zijn ook visueel boeiend. Je zintuigen op scherp zetten, en dan zeker je oren spitsen is een must. Gilles Helsen: “We zijn vergeten om onze oren te gebruiken. We zijn heel hard gefocust op kijken. Kijken naar tv, smartphone of tablet, maar kleine subtilititeiten in klank opmerken, dat zijn we verleerd. Dat wil geluidskunst, die geen spektakelkunst is, weer stimuleren.”

Het parcours van Hear Here brengt je langs bijzondere erfgoedlocaties in Leuven: parken, kapellen, of de oranjerie van de Kruidtuin. Daar is het werk “Swarm” van Félix Blume te horen, 250 miniatuurluidsprekertjes die elk apart het gezoem van één bij laten horen. 

Ook vroegere industriële panden zijn dankbare mede-spelers voor geluidskunstenaars. Amber Meulenijzer speelt in "Saab Sculpture VI: Places Unseen" met de klank van de omgeving aan de Vaartkom, die ze door twaalf megafoons jaagt die bovenop haar eigen auto zijn gemonteerd.  Afhankelijk van de omgeving veranderen haar soundscapes.