Tips voor slechte spaarders: ‘Het heeft vooral te maken met gedrag’

Vroeger ging het zo: in de brievenbus viel een venster­envelop (zo heten die ondingen volgens het internet) en ik ging verder met mijn leven alsof er niets aan de hand was. De energieafrekening, de onroerende voorheffing die me elk jaar een hartaanval bezorgde of een aanmaning voor mijn internetabonnement dat ik al drie maanden niet had betaald: na de initiële paniekopstoot ging de rekening voor onbepaalde duur de schuif in, wegens te weinig geld op mijn bankrekening om ze meteen te betalen.

Ondertussen ging ik wél zorgeloos uit op café. Ik kocht nieuwe kleren die ik amper droeg en stapels boeken die ik nog altijd niet heb gelezen, en bestelde zonder aarzelen tickets voor festivals in andere landen. Ik investeerde in dure maar úíterst nood­zakelijke spullen zoals nachtcrèmes die me de eeuwige jeugd beloofden, of kampeerspullen waarmee ik half Europa zou doorreizen.

Nu ja, zorgeloos. De aanmaningskosten uit die tijd hebben me wellicht een klein maandloon gekost, geregeld stond ik met toegeknepen billen aan de kassa van de supermarkt en een paar keer leverde die koppige kop in het zand me een deurwaardersbrief op, waarop ik dan toch maar gegeneerd in actie schoot.

Enfin, je begrijpt welke toestand ik hier probeer te schetsen: die van de totale financiële chaos, ondanks een degelijk loon. “Het is een grote misvatting dat enkel mensen met een laag inkomen financiële problemen kennen”, bevestigt budgetexpert en coach Sara Van Wesenbeeck, auteur van Hack je budget. Ook zij ziet in haar praktijk dat velen van ons al te kwistig geld in het rond strooien, zonder enig inzicht in hoeveel, waaraan en wanneer. “Er zijn genoeg tweeverdieners die op het einde van de maand naar een lege bankrekening kijken en zich afvragen waar al dat geld naartoe is. Dat heeft vooral te maken met hun gedrag.”

Mijn redding werd zes jaar geleden aangedragen door een enthousiaste vriendin met een nog groter gat in haar hand. Zij probeerde haar dure shoppinguitjes te beteugelen met een of andere budgetapp, met verbazend succes. Sindsdien hou ik ook heel flink elke maand bij hoeveel geld er binnen­komt en hoeveel ik uitgeef. Het resultaat: weg stress en financiële drama’s, hallo rust en geld op de spaarrekening.

En ja, ik wéét het: weinig klinkt zo vervelend en saai als budgetteren. Laten we zeggen dat ik al lang doorheb dat het geen geschikt gespreks­onderwerp is voor feestjes. Ik praat er zelden over met vrienden omdat ze me aankijken alsof ik in mijn vrije tijd een cursus kernfysica volg, en zelfs mijn lief val ik er zo weinig mogelijk mee lastig. Eén keer per maand laat ik hem weten hoe we ervoor staan en hoeveel ruimte we hebben voor grote en/of leuke uitgaven, en daarmee lijkt zijn interesse meer dan bevredigd. Maar in deze budgettair uitdagende tijden, waarin iedereen op de kleintjes moet letten, deel ik graag mijn tips en inzichten voor meer financiële rust en vrijheid.

Zwakke plekken

Van Wesenbeeck: “Alles begint met de basis: het is nuttig dat je weet hoe hypotheken en rentes werken, maar vooral hoe je je maandelijks budget beheert. En de eerste stap is simpel: maak van al die onbewuste uitgaven bewuste keuzes.” Anders gesteld: zorg dat je weet hoeveel er binnenkomt en wat er buitengaat.

Die analyse kan behoorlijk ontnuchterend zijn. “We hebben allemaal onze zwakke plekken”, vertelt Van Wesenbeeck. “Er zijn mensen die elke dag in het station een koffie kopen voor op de trein. Sommigen wandelen de boekhandel steevast uit met een stapel nieuwe boeken onder de arm, anderen kunnen geen doe-het-zelfzaak binnenstappen zonder een nieuwe hamer en een extra set schroevendraaiers te kopen. Dat zijn vaak kleine uitgaven, maar opgeteld gaat dat over best wat geld.” Herkenbaar: ik gaf destijds maandelijks makkelijk 40 euro uit aan broodjes, koffiekoeken en koffies omdat ik zelden ontbijt in huis had. Per jaar tikte dat aan tot 480 euro. Auch.

Hoe je dat overzicht maakt – laten we dat stap twee noemen – bepaal je zelf. Er zijn mensen die nog steeds zweren bij een papieren kasboek, terwijl anderen prima hun weg vinden in Excel (online vind je makkelijk sjablonen die je op weg helpen). En uiteraard zijn er tegenwoordig talloze budgetapps op de markt die je aan je bankrekening kan koppelen zodat je constant de situatie kan opvolgen en die alle info in mooie taartdiagrammen gieten. 

Populair is You Need a Budget (YNAB), maar die is betalend en wat te ingewikkeld naar mijn zin. Kijk ook eens naar Money Lover, Buddy of Spendee en neem de tijd om hun tips en tricks te bekijken. Ik ben destijds een halve dag bezig geweest met het testen van verschillende apps (in de wetenschap dat ik het enkel met een gebruiksvriendelijke optie zou volhouden) en koos uiteindelijk voor het zeer eenvoudige en overzichtelijke EveryDollar. De app is enkel in de Verenigde Staten beschikbaar, maar de desktopversie kan je hier wel gebruiken.

Ongeacht de methode komt het altijd op hetzelfde neer: je houdt een huishoudboekje bij waarin je alle inkomsten en uitgaven noteert. Meten is weten. Van Wesenbeeck: “Pas dan kan je je inkomsten en uitgaven goed op elkaar afstemmen.”

Stap drie: verdeel het geld dat je maandelijks te besteden hebt over de verschillende uitgavenposten. Nu je hebt uitgedokterd hoeveel je elke maand aan vaste lasten uitgeeft (zoals je hypotheek of huur, energiekosten, verzekeringen, kinderopvang...), kan je die bedragen maandelijks reserveren. Bepaal ook hoeveel je per maand kan en wil uitgeven aan boodschappen, kledij, vrijetijdsbesteding, noem maar op.

Jaarlijkse of periodieke kosten zoals de onroerende voorheffing of de brandverzekering kan je opvangen door ze te delen door twaalf, en zo elke maand te sparen voor als die gevreesde rekening komt. Neem het aan van een voormalige vermijder van vensterenveloppen: het is veel makkelijker om elke maand 50 euro op zij te houden dan in één keer 600 te moeten bijeenharken.

Het is – uiteraard – de bedoeling dat al die maanduitgaven finaal niet hoger liggen dan het maandelijkse inkomen. Ga je erover, dan is het tijd om te bekijken waar je kan beknibbelen: heb je drie streamingabonnementen, dan valt het te overwegen om er één of twee op te zeggen. Wie weet liggen je takeawaykosten aan de hoge kant of is het tijd voor een goedkoper telefoon­abonnement. Dankzij het overzicht dat je in stap één maakte, zou je makkelijk moeten kunnen zien waar het wat minder kan.

Maar ook: houd het realistisch. Het heeft geen zin om 100 euro voor boodschappen te voorzien als je weet dat het onmogelijk is om daarmee een maand lang je gezin te voeden. En nog een gouden tip: budgetteer (indien mogelijk) meteen het bedrag dat je per maand wil sparen en stort het op je spaarrekening. Wat dan nog overblijft, is je besteedbaar maandbudget. Want je weet ook wel dat het omgekeerde – wat op het einde van de maand overblijft op de spaarrekening zetten – zelden of nooit werkt.

Er zijn mensen die voor al die verschillende ‘potjes’ een eigen bankrekening openen, kwestie van het overzicht te bewaren. Zij storten dan een deel van hun loon door naar een rekening waar alle vaste kosten per domiciliëring worden betaald, hebben een bankkaart waarmee ze naar de supermarkt gaan en een rekening voor variabele kosten, zoals de dokter of een cinemabezoek. “Verdeel desnoods cash in verschillende gelabelde enveloppen als je dat handig vindt”, zegt Van Wesenbeeck. Is op de 20ste van de maand de enveloppe voor boodschappen al bijna leeg, dan weet je dat het stilaan tijd is voor de spreekwoordelijke boterhammen met choco.

Zelf hou ik er een wat lossere aanpak op na. Op het einde van de maand blik ik even terug – waar bleven we onder budget, waar gingen we er los over? – en maak ik het budget van de maand die komt. De grote lijnen – vaste lasten, boodschappen, auto en varia zoals uitgaan, cadeaus, een streamingabonnement, medische kosten en kledij – liggen vast. En dan zijn er de extra’s: vorige maand gingen we een paar dagen weg en huurden we een huisje, deze maand voorzie ik een potje voor het verjaardagsfeest van mijn dochter.

Grosso modo is de verdeling bij ons tegenwoordig als volgt: een kwart van ons inkomen gaat naar alles wat met ons huis te maken heeft (van hypotheek over brandverzekering tot aankopen bij Brico), boodschappen zijn goed voor 20 procent. 7 procent gaat naar auto en andere verzekeringen. De varia’s (van kleren tot vakantiehuisjes) schommelen tussen 10 en 25 procent. Zo’n 15 procent gaat naar de spaarrekening, aldus het taartdiagram van EveryDollar.

Inmiddels kan ik tussendoor ook redelijk goed inschatten of we op een luie avond sushi kunnen bestellen of toch beter restjes uit de diepvries halen. En gaan we eens over het budget, dan is dat geen drama. Die schuld trek ik de volgende maand gewoon af van ons besteedbaar inkomen.

Van Wesenbeeck: “Ik denk dat het nuttig is om in het begin strikt te zijn. Voor sommige mensen is het ook makkelijker om per week te budgetteren. Alleen al je boodschappenrekeningen bijhouden, inclusief je uitgaven bij de bakker en de slager, kan al een eyeopener zijn. Ook belangrijk: wees eerlijk. Het heeft echt geen enkele zin om uitgaven weg te moffelen.”

Dure kaas

Nu lijkt het wellicht alsof ik maandelijks ettelijke uren bezig ben met budgetten opstellen, maar dat klopt niet. Toegegeven, de opstart kost wat tijd. Nadat je weet welke methode je verkiest, moet je uitzoeken wat voor jou werkt: wil je zeer gedetailleerd budgetteren of volstaan de grove uitgavenrubrieken? Wat zijn voor jouw huishouden realistische bedragen? Wil je elke week een update of een maandelijks overzicht? Geef jezelf minstens een halfjaar tijd om bij te sturen. Na zes jaar ben ik er hoop en al een halfuur per maand mee bezig.

Een andere populaire misvatting is dat zo’n budget erg rigide en beperkend is. Nope, fout, integendeel zelfs. Waar ik vroeger altijd last had van dat knagende schuldgevoel bij elke frivoliteit, calculeer ik dat nu gewoon in: als ik deze maand pakweg 100 euro budgetteer voor verwennerijen, dan geef ik dat geld zonder enige schroom uit, net omdat ik weet dat alle noodzakelijke kosten gedekt zijn. “Het gaat er niet om dat je die koffies in het station niet meer mag kopen, maar dat je weet wat je je kan permitteren”, zegt Van Wesenbeeck. “Dat geeft veel vrijheid en rust.”

En daar zit ’m meteen de aller­grootste winst van wat je je persoon­lijke financieel plan zou kunnen noemen: het elimineert de stress. Natuurlijk heb ik geluk: ons gezin draait op twee degelijke inkomens. Maar door te budgetteren, heb ik ook controle over dat geld. Ik weet dat in januari de brandverzekering betaald moet worden (en dat we daarvoor elke maand wat opzij hebben gezet), aan welke kosten ik me in september mag verwachten en dat we ons dat weekendje weg kunnen permitteren als we de rest van de maand niet te zot doen.

Bovendien dwingt dat budgetteren je ook om na te denken over wat je wel en niet belangrijk vindt en hoe zich dat financieel vertaalt. Laad je op van citytrips of concerten? Word je gelukkig van een uitspatting in de boekenwinkel of wil je net sparen voor een verbouwing? Vooral doen, en bespaar dan op zaken die je minder interesseren: misschien laat je met plezier die dagelijkse meeneemkoffie vallen als je weet dat je met dat geld elk halfjaar uitgebreid kan gaan eten.

“Er zijn twee dingen die bij koppels organisch groeien en daardoor voor onenigheid kunnen zorgen: de taakverdeling in het huishouden en de omgang met geld”, vertelt Van Wesenbeeck, die ook werkt als conflictbemiddelaar. “De omgang met geld is vaak iets dat je van thuis meekrijgt: ben je opgegroeid in een spaarzaam gezin, of heb je geleerd dat geld moet rollen? Onderschat niet bij hoeveel koppels dat verschil in financiële normen en waarden tot ruzie leidt. Samen een budget opstellen geeft een objectief beeld van de situatie en nodigt uit tot een gesprek over prioriteiten.”

Net dat bewust stilstaan bij mijn prioriteiten heeft mij al veel geld opgeleverd. Klein voorbeeld: ik koop graag lekkere maar duurdere kaas bij de traiteur om de hoek, maar ik geef nog weinig geld uit aan kleren. Door ons budget in de gaten te houden, merkte ik dat we veel aan boodschappen spendeerden, daar letten we nu beter op. De auto laten we vaker staan vanwege de hoge brandstofprijzen. Finaal leveren die inzichten ons meer geld op. Of beter: minder geld dat wegsijpelt zonder dat we er erg in hebben.

Kruiwagen lenen

Maar het gaat, nu ik er even bij stilsta, over meer dan louter besparen. Het besef dat ik elke euro maar één keer kan uitgeven en dat ik die dus maar beter wijs besteed, helpt me om ook andere keuzes in vraag te stellen. 

Zo vraag ik me steeds vaker af hoe belangrijk een goedgevulde boekenkast eigenlijk is. Gaat het me echt om die boeken, of wil ik bezoekers vooral tonen hoe belezen ik ben? Feit is dat ik tegenwoordig geregeld in de bibliotheek te vinden ben. Revolutionair is dat wellicht niet, maar de absurditeit van blind consumeren trof me alleszins nog nooit zo hard. Zo besefte ik deze week ook dat het belachelijk is om 100 euro uit te geven aan een kruiwagen die we drie keer per jaar zouden gebruiken, terwijl onze buurvrouw ons met plezier de hare uitleent, waarna ze bij ons aanschuift voor een bord spaghetti.

“Het brengt iets op gang, hè”, beaamt Van Wesenbeek. “Het is alsof je niet langer op automatische piloot leeft, maar op zoek gaat naar alternatieve opties die meestal ook ingrijpen op andere levensdomeinen. Je hebt minder stress, bent beter georganiseerd en draagt zorg voor de wereld, al is het maar omdat je door bewuster te consumeren minder afval maakt. En je zal zien: dat leidt uiteindelijk altijd tot een groter vermogen.”