Opnieuw "online marktplein" of eigen "speelgoedje": welke plannen heeft Elon Musk met zijn Twitter? 

Elon Musk, de rijkste man ter wereld, heeft gisteren Twitter gekocht. De raad van bestuur heeft zijn bod van 44 miljard dollar aanvaard. Straks controleert hij een van de grootste en meest invloedrijke communicatieplatformen ter wereld. Musk had eerder al laten verstaan dat hij er de "vrije meningsuiting wil herstellen".  

Critici zijn er alvast niet over te spreken dat Musk, iemand met vaak eigenzinnige meningen,  een dergelijk belangrijk en wereldwijd communicatienetwerk in handen krijgt. Maar zal het allemaal zo'n vaart wel lopen? 

Zelf omschreef Musk gisteren op Twitter vrije meningsuiting alvast als "het fundament van een functionerende democratie" en noemt hij Twitter "het digitale marktplein waar onderwerpen die van vitaal belang zijn voor de toekomst van de mensheid besproken worden".  

"Dat was oorspronkelijk de bedoeling van alle sociale media", legt VRT NWS-journalist en expert desinformatie en sociale media Tim Verheyden uit. "Een marktplaats van ideeën zijn, een plek creëren waar meningen op een creatieve manier konden botsen. Maar we zien nu ook wat dat ons gebracht heeft. Hij lijkt terug te willen naar dat oorspronkelijke idee, maar hoe hij dat gaat aanpakken, is nog koffiedik kijken. Het is wel terecht dat er opnieuw over nagedacht zal worden, want we hebben nu ook niet altijd inzicht in wat waarom gebeurt. Waarom moest de voormalige Amerikaanse president Trump bijvoorbeeld verdwijnen en mochten de taliban blijven?"

Gisteren heeft Musk wel al laten weten dat hij hoopt dat zelfs zijn grootste critici op Twitter blijven, omdat dat is wat vrije meningsuiting voor hem betekent. 

Zelf is Musk ook een fervent twitteraar, hij heeft meer dan 80 miljoen volgers. "Volgens hem zit er heel veel potentieel in Twitter dat onvoldoende gebruikt wordt", zei VRT NWS-journalist en socialemediakenner Bram Vandeputte daarover gisteravond in "Laat".  "Hij vindt dat Twitter te streng is gaan reguleren, modereren, bepaalde tweets gaan verwijderen, denk maar aan Donald Trump die geblokkeerd werd. Hij is nog altijd niet terug en het zou kunnen dat hij binnenkort zomaar terug is."  

Donald Trump gebruikte Twitter zo goed als dagelijks om zijn ideeën de wereld in te sturen. Maar na de bestorming van het Capitool in 2021 werd hij van Twitter gebannen, net als van andere sociale media. Trump heeft echter zelf al aangegeven niet van plan te zijn terug te keren naar Twitter, hij heeft intussen zijn eigen platform Truth Social. 

Volgens Verheyden is er op dit moment nog heel veel onzeker. "Gaat iedereen weer zomaar alles mogen zeggen, gaat hij de regels versoepelen? Het is interessant om de regels te herbekijken, maar wat betekent dat dan? Dat weten we op dit moment nog niet. De vraag is vooral: wil Musk van Twitter zijn eigen speelgoedje maken? Wil hij een eigen megafoon creëren, zoals Trump gedaan heeft? Zijn Truth Social is voorlopig niets geworden. Dat is op dit moment moeilijk te voorspellen." 

Twitter heeft het ook moeilijk om een winstgevend bedrijf te zijn. "In vergelijking met Facebook en TikTok is het gebruikersaantal verwaarloosbaar", legt Tim Verheyden uit. "Het grote publiek zit niet op Twitter. Wanneer Elon Musk tweet heeft dat meteen een impact. Op dat vlak is het voor hem wel interessant. Het zal uitkijken zijn hoe hij er een winstgevend medium van kan maken." 

Dat Musk grootse plannen heeft met Twitter, daar is interneteconoom Olivier Braet, senior onderzoeker aan de VUB, zeker van.  "Hij wil het platform uitbouwen tot een vrije menings-alternatief. Hij vindt dat sociale media te veel censureren. Concreet wil hij een betere authenticatie van de gebruikers (het proces waarbij iemand nagaat of een gebruiker werkelijk is wie hij beweert te zijn, red.), zodat het makkelijker is te controleren wanneer er valse profielen zijn. Hij wil een vrije menings-alternatief lanceren, waarbij veel mensen die zich nu afgewezen voelen of van het platform worden gesmeten omdat ze zogezegd verkeerde dingen zeggen opnieuw naar het platform terugkeren." 

Critici, tegenstanders en mensenrechtenorganisaties vrezen dat Musk alle remmen die Twitter de voorbije jaren heeft gezet op "fake news" zal losgooien en dat desinformatie en verwarrende boodschappen weer welig zouden kunnen tieren op het platform. 

Volgens Tim Verheyden heeft Twitter, ondanks het feit dat het in vergelijking met Facebook en TikTok een kleiner medium is, echter nog altijd een absolute meerwaarde wanneer het gaat over "fake news" en desinformatie. "Nog voordat fake news er verspreid geraakt, wordt het er al door andere accounts ontkracht, als je je tijdlijn een beetje op een intelligente manier organiseert en het wil zien." 

Ook Olivier Braet gelooft niet dat Musk op Twitter niet meer zal laten optreden tegen bijvoorbeeld haatspraak. "Hij zal er zeker tegen optreden, in tegenstelling tot wat zijn retoriek nu is. Het lijkt erop dat hij ideeën heeft die wijzen op een strengere moderatie, zoals authenticatie van de identiteit van de gebruikers." 

Toch denkt Braet dat Musk mogelijk een beetje onderschat hoe de wereld veranderd is. "De moderatie van wat er verschijnt, is een miljardenbusiness geworden, alle bedrijven zijn verplicht om daar enorm in te investeren, zodat het platform geen onaangename omgeving is om in te vertoeven. Sociale media liggen buiten zijn comfortzone, hij zal natuurlijk mensen aannemen die er alles van weten, maar ik denk dat hij zal schrikken van de verwachtingen die opgelegd zullen worden aan dergelijke platformen, ook vanuit Europa."

"Dat Musk alle gebruikersvoorwaarden overboord zou gooien, kan eigenlijk niet", zegt ook Tim Verheyden. "De regels worden net strenger, maar bedrijven hebben natuurlijk nog altijd een grote macht inzake de toepassing ervan. De wetten en de regels en de opvolging en de naleving ervan, dat gaan we de komende jaren goed in de gaten moeten houden wat daar mee gebeurt." 

Volgens Braet leeft Musk "misschien nog een beetje in begin jaren 2000 toen het internet een heel open gebeuren was, een periode waar veel mensen nostalgie naar hebben". Toch denkt hij dat Musk de Digital Services Act zeker gelezen zal hebben. Dat is een pakket wetten dat grote internetbedrijven verplicht om illegale inhoud en desinformatie aan te pakken en de consument beter te beschermen. Het basisprincipe is: wat offline illegaal is, moet ook online illegaal zijn. 

In de Digital Services Act staat ook dat bedrijven hun algoritmes beter zullen moeten verduidelijken aan hun gebruikers.  Dat betekent dat bijvoorbeeld YouTube moet uitleggen waarom het een bepaalde video suggereert,  of dat Facebook vertelt waarom je nieuwsoverzicht op een bepaalde manier is samengesteld. Musk heeft ook al meteen aangegeven dat hij over die algoritmes veel transparanter wil zijn. 

"Musk zal zich moeten plooien naar wetgevingen, naar de Digital Services Act", zegt ook Verheyden. "Maar fake news kan je niet in een wetgeving gieten, transparantie en algoritmes dan weer wel. In alle naïviteit zou je van socialemediaplatformen effectief een beschaafde vrijplaats kunnen proberen te maken, maar de realiteit heeft intussen getoond dat mensen met die technologie niet doen wat wij allemaal gehoopt hadden, niet iedereen gaat er op een beschaafde manier mee om. Zijn idee is geweldig, maar het is een idee van een internet van 15 jaar geleden. Het zou fijn zijn mocht hij dat kunnen veranderen, maar ik betwijfel dat en het is misschien ook niet zijn doel." 

Niet zomaar alles zal kunnen en mogen, benadrukt ook VRT NWS-journalist Bram Vandeputte. "Je hebt ook zoiets als nationale wetgeving. In Europa is die sinds kort een pak strenger geworden en Elon Musk zegt dat hij zich aan de nationale wetgeving zal houden. We zullen nog moeten zien hoe het effectief in zijn werk zal gaan."