Jonathan Holslag: ‘Wat als Poetin escaleert en tactische kernwapens inzet?’

De Verenigde Staten roepen op om Rusland ‘te verzwakken’ zodat het niet langer in staat zou zijn buurlanden aan te vallen. Dat moet gebeuren door meer en zwaardere wapens naar Oekraïne te sturen. Na Rusland te hebben teruggedrongen nabij Kiev, wil Washington de Russen terugslaan aan de fronten in het zuiden en het oosten. Langsheen dat front blijft de situatie onduidelijk: Rusland boekt terreinwinst maar tegen een grote prijs. De grote onduidelijkheid is vooral welk einddoel de Amerikanen voor ogen hebben.

Is het de bedoeling om de Russen terug te slaan tot aan de frontlijnen voor de invasie? Of is het de bedoeling de Russen uit de hele Donbas te verdrijven? Beide scenario’s betekenen sowieso een langdurige, bloederige uitputtingscampagne. Maar tenzij de Amerikanen aanwijzingen hebben dat de Russische elite Poetin de rug zal toekeren bij aanhoudende verliezen, zal zo’n tegenoffensief het Kremlin onvermijdelijk aanzetten om toevlucht te zoeken tot driestere oorlogvoering. Het is immers niet alleen de terreinwinst die op het spel staat voor Poetin, maar ook zijn positie. De aanvankelijke campagne voor prestige is een strijd voor zelfbehoud geworden.

Goed, de Amerikanen vinden dat we daar niet voor moeten terugdeinzen. “De eerste stap in de overwinning is erin te geloven”, opperde een voormalige admiraal en NAVO-bevelhebber. Maar kunnen we winnen en welk soort oorlog verwachten we te winnen? Ondanks de Russische verliezen is het niet duidelijk of de Oekraïners in staat zijn Rusland terug te drijven in het oosten of een uitputtingscampagne te voeren. Ook Rusland heeft nog wat reserve. Oekraïne zou rondom Charkiv en Odessa stand kunnen houden, hier en daar terrein terug kunnen winnen, maar is ook meer haalbaar? Dat is erg moeilijk in te schatten en het optimisme over de Oekraïense winst is soms misleidend.

Kernwapens

Wat als Poetin escaleert en tactische kernwapens inzet? Hoe zullen we omgaan met die stap? Wat als er grote cyberaanvallen plaatsvinden? Veel Russen beschouwen dit sowieso al als een oorlog tussen hen en Amerika, waarbij de Oekraïners enkel nog de trekker overhalen. Dit is een oorlog bij volmacht voor Moskou en die kan enkel gewonnen worden door de regisseurs in het Westen te intimideren. Voorlopig hebben de Russen zich verbazingwekkend beheerst getoond, maar blijft dat duren? Hoe schatten we de kans in op bijvoorbeeld cyberaanvallen richting Europa? Het vergroten van de nucleaire dreiging? En als dat zou gebeuren, hoe zeer zou Rusland ons kunnen treffen? In welke mate kunnen we ons verdedigen?

Over de Russische capaciteit wordt nog gespeculeerd. Een aantal analisten vermoedt nu dat we de Russische capaciteit tot cyberaanvallen niet mogen overschatten omdat Rusland er slechts beperkt gebruik van maakte. Maar zijn we daar zeker van? Oekraïne heeft de voorbije jaren geprofiteerd van enorme Amerikaanse steun in het cyberdomein, maar sommige Europese lidstaten staan nog nergens. De verwachting is ook dat Rusland de NAVO nooit zal bedreigen met een kernaanval. Opnieuw: zijn we daar zeker van? Kernwapens zijn wellicht nog het enige waar Rusland echt mee kan doorwegen. Hoe meer Amerika dreigt met het uitputten van Rusland, hoe meer Rusland wellicht zal teruggrijpen naar driestere wapens.

Veel vragen

Kortom, er blijven erg veel vragen en ik heb niet de indruk dat de Europese NAVO-partners op dit moment weten waar we mee bezig zijn, wat de finaliteit is van het opdrijven van de militaire steun. Uiteraard zal de Amerikaanse dreiging van een uitputtingsoorlog ook bedoeld zijn om druk te zetten op Moskou en wordt er in Washington nagedacht over hoe ver we kunnen gaan, over hoe we om moeten gaan met een escalatie. Maar dat lijkt minder het geval in Brussel. “Dit is lijkt steeds meer iets tussen Washington en Moskou”, opperde een hoge Europese generaal vorige week. Een escalatie betekent sowieso iets anders voor de Europese bondgenoten dan voor de Amerikanen, die zich geopolitiek in een andere positie bevinden en er gewoon ook veel beter voor zijn uitgerust.

Er volgt nu een moeilijke evenwichtsoefening. Aan de ene kant moeten we de gelederen blijven sluiten tussen de westerse landen. Steun aan Oekraïne is cruciaal. Aan de andere kant moeten we ons hoeden voor een nieuwe Koude Oorlog boven onze hoofden. Inderdaad, we hebben die oncomfortabele positie aan onze eigen Europese zwakte te danken. Maar net zoals de Russische zwakte een factor is die we moeten meenemen in de oorlogsplannen, geldt dat ook voor de Europese zwakte. Europa is mentaal, militair en economisch niet klaar voor een escalatie.

Amerika heeft de voorbije maanden uitzonderlijk leiderschap getoond in de Oekraïense crisis. Nu breekt een nieuwe fase aan in het conflict. Het wordt daarbij een zaak om de beheerstheid van de eerste fase niet op te geven en ervoor te zorgen dat het Amerikaanse zelfvertrouwen niet alsnog leidt tot verdeeldheid.