‘De oorlog kost massaal veel geld, Rusland kan zich die verliezen niet permitteren’: hoever durft Moskou de gaskraan dicht te draaien?

Waarom worden net deze twee landen door Rusland gestraft?

“Zowel Polen als Bulgarije zitten op dit moment aan hun betalingstermijn voor de levering van gas. Die voeren ze in euro uit, zoals in de contracten staat. Maar Rusland wil niet langer euro’s of dollars, maar roebels. Dus zet het nu de leveringen stop.

“Daarnaast stelde Polen gisteren nieuwe economische sancties in tegen Russische zakenlui en oligarchen, en daar waren ook topmensen van Gazprom bij. Sowieso is het een van de Europese lidstaten die al sinds het begin van de oorlog oproepen tot harde sancties in de energiesector. Het land heeft dus in de optiek van Moskou heel hard tegen de Russische schenen geschopt en krijgt daar nu waarschijnlijk de rekening voor gepresenteerd.”

Rusland zegt dat het gas meteen opnieuw zal stromen als de betalingen in roebel gebeuren. Waarom kan dat niet?

“De contracten tussen Europa en Rusland zijn niet in roebel opgesteld, Rusland creëert dus eenzijdig een nieuwe voorwaarde en dat kan niet. In roebel betalen zou de economische sancties omzeilen, die er net op gericht zijn Rusland minder toegang tot zijn buitenlandse deviezen te geven. De munt zou dan weer in waarde stijgen, de omgekeerde bedoeling van de sancties.”

Hoe belangrijk is dit?

“Dit is echt een heel nieuwe fase, en tegelijkertijd een duidelijke waarschuwing naar de rest van de Europese Unie die ook niet in roebel wil betalen. Rusland dreigde al weken met het dichtdraaien van de gaskraan, maar bijna iedereen dacht dat dat in de praktijk niet ging gebeuren.

“Historisch gezien is het gas altijd gewoon blijven stromen, of het nu tijdens de Koude Oorlog, de val van de Berlijnse Muur of de Krim-crisis van 2014 was. Dit is een volledig nieuwe realiteit: het is niet langer zo dat het gas altijd blijft stromen.”

Wat zijn de gevolgen?

“Zeker voor Polen blijven die beperkt. Polen heeft de afgelopen acht jaar zijn huiswerk gemaakt en de afhankelijkheid van Russische energie fors afgebouwd. Ze hebben een nieuwe lng-terminal gebouwd en kunnen binnenkort ook meer gas van de wereldmarkt halen dankzij nieuwe pijpleidingen via Denemarken en Noorwegen en via de Baltische staten. Bovendien zijn de opslagtanks met aardgas voor ongeveer 75 procent gevuld, en komt de zomer er aan met een lager verbruik. Polen zit dus in een best comfortabele positie.

“Ik weet ook niet of de pijpleiding tussen Rusland en Polen ooit nog opnieuw op volle toeren zal draaien. Het contract tussen Polen en Gazprom loopt sowieso af eind dit jaar, en Polen heeft eerder al gezegd dat het niet van plan is dat nog te verlengen. Mogelijk is dit dus het definitieve einde.”

Wat is de impact in Europa en België?

“Via de getroffen Yamal-pijpleiding stroomt er soms ook een beperkte hoeveelheid gas door naar Duitsland, maar dat land wordt voornamelijk via de Nord Stream 1-leiding bevoorraad, die door de Baltische Zee loopt en zo andere landen ontwijkt. Als Rusland zou beslissen ook die leiding dicht te draaien, is het natuurlijk een ander verhaal, ook voor Russische energieafhankelijke landen zoals bijvoorbeeld Oostenrijk.

“Voor ons land zijn er voorlopig geen concrete gevolgen. België gebruikt nauwelijks Russisch gas, dat gaat maar om enkele procenten, en wat er bij ons binnenkomt loopt niet via de nu gesloten pijpleiding. Fysieke tekorten verwacht ik ook in de toekomst niet: we hebben een rechtstreekse leiding met een Noors gasveld, en hebben ook nog de lng-terminal in Zeebrugge.

“Daarnaast is er uiteraard wel een effect op de prijs, aangezien die Europees wordt bepaald (de Europese gasprijs vanochtend tot 116 euro, 13 procent hoger dan gisterenavond, red.). Daar betalen wij wel aan mee.”

Schiet Rusland hiermee niet in eigen voet?

“Dat lijkt inderdaad de ironie van deze actie. Olie en gas vormen de helft van de inkomsten uit Russische export. Gezien de sancties vormen ze een onontbeerlijke bron van inkomsten, en de Russische economie kan het zich niet permitteren om die te verliezen. Vergeet ook niet dat de oorlog gigantisch veel geld kost.

“Door nu zelf de kraan dicht te draaien geeft Rusland bovendien aan alle Europese hoofdsteden het signaal dat het een onbetrouwbare partner is. Europa wil de energieafhankelijkheid van Rusland afbouwen, en deze actie lijkt me dat proces alleen maar te zullen doen versnellen. 

“Het lijkt dezelfde dynamiek als de invasie van Oekraïne zelf. Die kwam er om het land te ‘demilitariseren’ en de NAVO-aanwezigheid in Oost-Europa te verzwakken, en het resultaat is net het omgekeerde: meer wapens in Oekraïne en een versterkte oostelijke NAVO-flank.”

Blijft het dan wellicht bij Polen en Bulgarije?

“Rationeel zou het niet zijn om voor nog meer landen het gas af te sluiten, maar Rusland zit in een zwakke positie en een kat in het nauw maakt rare sprongen.”