Een onbetrouwbare partner met een enorm netwerk: de Russische gastoevoer in kaart

Gazprom voegde vanmorgen na weken van dreigementen de daad bij het woord en stopte de gaslevering aan Polen via de grote Yamal-pijpleiding, en aan Bulgarije. Beide landen spraken van contractbreuk, maar verzekerden ook dat ze hun burgers en bedrijven van energie blijven voorzien.

Ook Europa toonde zich solidair. “We zijn op dit scenario voorbereid”, zegt voorzitter Ursula von der Leyen. Ze had het over “een nieuwe poging van Rusland om gas als instrument voor chantage in te zetten”. Dat is “ongerechtvaardigd en onaanvaardbaar” en “toont opnieuw dat Rusland onbetrouwbaar is als gasleverancier”. De EU werkt aan een gezamenlijk antwoord. Ieder EU-land heeft draaiboeken gemaakt voor scenario’s als deze. Die zijn met de andere lidstaten afgestemd en ze kunnen daarbij volgens de Duitse op elkaar rekenen. Er is gezorgd voor gas van elders en er zijn zoveel mogelijk voorraden aangelegd.

Geen impact in België

De afhankelijkheid van Rusland verschilt dan ook van land tot land. Voor België heeft de Russische beslissing bijvoorbeeld geen impact, zegt minister Van der Straeten. Het aardgas voor België wordt voornamelijk ingevoerd uit Noorwegen, Nederland en Qatar via de LNG-terminal van Zeebrugge, en in mindere mate uit Rusland en Groot-Brittannië. “België is een draaischijf voor gasbevoorrading in de Europese Unie, en kent met 6 procent een zeer klein aandeel Russisch gas voor eigen verbruik. Bovendien is de haven van Zeebrugge een troef, met meer dan voldoende capaciteiten om LNG in te voeren.”

40 procent van alle Europees gas komt nog steeds uit Rusland. Dat was tot nu toe een reden waarom Europa huiverde om de energiesector te treffen met al te harde sancties. Experts vermoeden dat dat nu zou kunnen veranderen, aangezien Rusland zich als een onbetrouwbare partner opstelt.

Yamal

De 4.100 kilometer lange Yamal-pijpleiding is de op één na grootste die van Rusland naar Europa loopt, en passeert daarbij Wit-Rusland en Polen, de belangrijkste afnemer. Het is in deze pijpleiding dat de toevoer gestopt is. In Duitsland splitst de leiding af. De pijpleiding kan 33 miljard kubieke meter gas per jaar transporteren, maar moest de afgelopen jaren telkens de duimen leggen voor de Nord Stream-leiding.

Met 55 miljard kubieke meter gas per jaar is de Nord Stream 1-pijpleiding de grootste van Europa, en ook de grootste onderzeese pijpleiding ter wereld. De leiding werd eind 2011 opgeleverd en loopt rechtstreeks van Rusland naar Duitsland, zonder andere Oost-Europese landen te passeren. Daardoor kreeg ze voor zowel Duitsland als Rusland de voorbije jaren de voorkeur boven de Yamal-leiding.

De parallel lopende Nord Stream 2, die het jaarlijkse volume zou verdubbelen, is technisch gezien klaar, maar beschikt nog niet over de nodige vergunningen van de Duitse toezichthouder. Sinds de Russische invasie van Oekraïne ligt het hele project bovendien stil.

Ook via Oekraïne loopt een uitgebreid netwerk van pijpleidingen van Rusland naar Europa, goed voor 40 miljard kubieke meter per jaar. Ondanks de oorlog in het land blijft dat gas ook gewoon stromen, behalve dus in de leiding die naar Bulgarije loopt. Het land is voor zijn aardgas voor bijna 100 procent van Rusland afhankelijk, maar gas heeft in de totale energiemix van het land slechts een klein aandeel.

Twee pijpleidingen die door de Zwarte Zee lopen vervolledigen het Europese netwerk vanuit Rusland: Blue Stream richting Turkije, goed voor 16 miljard kubieke meter per jaar en TurkStream richting Turkije en Griekenland, goed voor 31,5 miljard kubieke meter.

Gas uit Algerije

Verschillende Europese landen hebben sinds de invasie van Oekraïne eerder al maatregelen genomen . Zo ondertekende de Italiaanse premier Mario Draghi in Algiers een contract getekend waarmee Italië de gasimport uit Algerije flink verhoogt met 9 miljard kubieke meter. Vorig jaar stroomde er al 21 miljard kubieke meter gas onder de Middellandse Zee door, vanuit Algerije naar Italië. Maar de TransMed-pijpleiding heeft nog onbenutte capaciteit die de snelle verhoging mogelijk maakt. Rusland was met zo’n 29 miljard kubieke meter de afgelopen jaren de grootste gasleverancier van Italië, Algerije zal de Russen van die troon gaan stoten.

Litouwen was enkele weken geleden het eerste Europese land dat volledig onafhankelijk is geworden van Russisch gas. Het Baltische land wilde een voorbeeld geven aan andere Europese landen, en bewijzen dat dat mogelijk was. Al het gas dat Litouwen nodig heeft, wordt nu met tankers binnengebracht via de Klaipéda LNG-terminal.