Britten en Amerikanen verharden toon tegen Russen, met Europa als kind van de rekening: “Ik begrijp niet waarom het VK zoiets zegt”

“We zullen verder gaan en sneller handelen om Rusland Oekraïne uit te krijgen. Oekraïne moet winnen.” De Britse buitenlandminister Liz Truss sprak woensdagavond stoere taal tijdens een toespraak in Londen. Het illustreert de verhardende toon in het Verenigd Koninkrijk, die ook in de Verenigde Staten al voelbaar is. Daar gaat het niet langer over Rusland tegen te houden, maar wel om het land terug te dringen.

LEES OOK. Britse minister doet forse uitspraken: “We moeten de Russen uit Oekraïne duwen”

Afstand

Ondertussen is het Europa dat de gevolgen draagt. In de eerste plaats door het dichtdraaien van de gaskraan naar Polen en Bulgarije en de dreiging dat het naar nog meer landen kan gebeuren, maar ook door de grote migratiestroom die op gang is gekomen. Dreigt de EU het – na Oekraïne natuurlijk – kind van de rekening te worden?

“Het zijn wij die het eerst de gevolgen zullen voelen en miserie zullen hebben als het verder ontspoort”, zegt politicoloog Hendrik Vos (UGent). “Maar het is nu eenmaal makkelijker om vanop afstand stoere taal te spreken dan wanneer je zoals de EU grenst aan Rusland. Daarom is Europa iets voorzichtiger in wat het zegt. De gevolgen kunnen groot zijn. Al voel je in Europa ook wel eensgezindheid om Oekraïne te steunen, door wapens te leveren en sancties op te leggen. Het is niet zo dat Europa geen kant kiest. Maar de toon is iets voorzichtiger.”

LEES OOK. Hoe snel kan de oorlog verder escaleren? “Als Oekraïne achter aanval in Rusland zit, dan is stap naar het bombarderen van Polen niet groot meer”

Die vrees voor een ‘spillover’, het overslaan van de oorlog naar landen die grenzen aan Oekraïne, merkt ook professor Internationale Politiek David Criekemans (UAntwerpen). “Landen als het VS en het VK hebben nu eenmaal minder rechtstreekse gevolgen op het vlak van migratie, veiligheid en energie. Die afstand maakt een wereld van verschil. Want verdere escalatie is iets dat vooral in Europa gevoeld zal worden.”

Onrealistische uitspraken

Defensiespecialist Sven Biscop, professor Buitenlandse Politiek aan de UGent, schrok van wat Liz Truss zei. “Dat zijn uitspraken die ik niet zou doen. Rusland kan niet buitengewerkt worden door de Oekraïners alleen, zelfs niet met onze wapens en steun. De realiteit is dat Oekraïne niet kan winnen. De doelstelling moet eerder zijn om stand te houden, het verlies voor Oekraïne zo klein mogelijk te houden en Rusland de prijs te laten betalen voor het gebied dat het verovert.”

“Ik begrijp niet waarom het VK zoiets zegt”, gaat Biscop verder. “In een oorlog moet je heel duidelijk communiceren over je doelstellingen. En deze zijn gewoon fout. Dat kan kwalijke gevolgen hebben, op militair en mentaal vlak. Er dreigt verwarring gezaaid te worden. En je weet maar nooit hoe Rusland reageert op het nieuws dat het VK hen wil verslaan.”

Hoe Rusland zal reageren op die verhardende toon, daar hebben we natuurlijk geen enkel zicht op. “De precieze motivatie en mechanismen in het Kremlin zijn zo moeilijk in te schatten”, zegt professor Vos. Helemaal geschrokken van de Britse uitspraken is hij niet. “Truss herhaalt toch vooral wat in het begin van de oorlog al gezegd is: dat het democratische Westen onmogelijk kan aanvaarden dat een land een ander land binnenvalt en daarvoor beloond wordt. Je moet blijven aandringen op het herstel van de oude situatie.”

Solidariteit onder druk

Steeds meer wordt duidelijk dat veel landen op andere manieren naar de oorlog in Oekraïne kijken. En dan staat de onderlinge solidariteit volgens professor Criekemans onder druk. “Dat is iets waar Poetin graag druk op zet, en daar is hij in geslaagd. Hij zal nu willen kijken hoe ver hij kan gaan.”

LEES OOK. Poetin is er steeds meer van overtuigd en VS geven hem gelijk: hoe oorlog in Oekraïne strijd wordt tussen Rusland en Westen

Criekemans benadrukt ook hoe belangrijk het is om realistische en eensgezinde uitspraken te doen tijdens een oorlog. “Anders zou de Europese publieke opinie zich wel eens tegen de politiek kunnen keren. Zij zouden zich meegesleurd kunnen voelen in een oorlog die de hunne niet is. Stel dat dit conflict aansleept en er komende winter effectief tekorten komen en de koopkracht verder daalt, dan zal dat zich electoraal en uiteindelijk ook politiek vertalen. De Europese bevolking heeft nog andere besognes dan alleen Oekraïne, dat mogen we niet vergeten.”

Brexit

Behalve de afstand is er volgens de experts nog iets dat kan verklaren waarom de Britse defensieminister die forse taal hanteert: profileringsdrang. “Het Verenigd Koninkrijk heeft die heel erg, als gevolg van de Brexit”, zegt professor Biscop. “Het wil tonen dat het nog altijd een wereldspeler is. Terwijl dat volgens mij overdreven is: het VK kan op zijn eentje niet veel. Alleen als deel van een groter geheel kunnen de Britten van belang zijn.”

Ook Hendrik Vos is ervan overtuigd dat die profileringsdrang meespeelt. “De Britten zijn nog altijd op zoek naar een rol in de wereld. Er zijn bovendien veel interne problemen, bijvoorbeeld het ‘partygate’-schandaal, en internationaal een rol spelen oogt dan wel goed bij de burgers.” Zoals de Franse president Emmanuel Macron tijdens zijn verkiezingscampagne ook graag uitpakte met zijn rol op het wereldtoneel. “Kiezers zien graag dat hun eigen politici gerespecteerd en gezien worden.”

Voor de VS geldt dan weer dat het ergens munt slaat uit de uitspraken en het conflict. Door Europa minder afhankelijk te maken van Russisch gas door zelf meer schaliegas te gaan exporteren naar de EU, haalt het zelf ook inkomsten binnen. “Onder Trump was al heel duidelijk dat de VS meer schaliegas wilde exporteren. De wapenindustrie vaart hier ook wel bij. Het mes snijdt natuurlijk aan twee kanten.” Opportunisme zal altijd wel meespelen, zegt professor Vos. “Maar ik denk dat het in dit geval verder gaat dan dat. We hebben als Westen een lijn getrokken en kunnen niet aanvaarden dat Rusland die met voeten treedt.”