Na de veroordeling van Jan Fabre: moeten zijn kunstwerken uit het straatbeeld verdwijnen?

Theatermaker en kunstenaar Jan Fabre is veroordeeld tot achttien maanden cel met uitstel voor geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk, en de aanranding van één vrouw. Dat geeft meteen aanleiding tot discussie over de werken die hij als beeldend kunstenaar heeft gemaakt en die op openbare plaatsen staan. Kunnen die blijven staan of niet? 

“De bezorgdheid die we als museum hebben is vooral om vooruit te kijken” zegt directeur Philippe Van Cauteren van het museum voor actuele kunst SMAK in Gent, in het programma “Nieuwe feiten” op Radio 1. Op het dak van het museum staat het bekende kunstwerk "De man die de wolken meet", van de hand van Jan Fabre.

“Wij willen proberen met andere partijen samen gesprekken op te zetten en ontmoetingen mogelijk te maken die ervoor kunnen zorgen dat dergelijke dingen in de toekomst niet meer kunnen gebeuren.” zegt directeur Van Cauteren.

“En daarbij willen we vragen stellen, ruimer dan Jan Fabre: valt de kunstenaar samen met zijn werk?" zegt Philippe Van Cauteren nog. "Wij staan daar niet alleen in. Wij hebben ook gesprekken met de Musea Brugge, met de kathedraal van Antwerpen." 

"We zijn volop aan het werk om samen met de Genderkamer van de Vlaamse overheid die gesprekken te laten plaatsvinden. Ik hoop voor ons allemaal als samenleving dat we niet in een soort van primitieve impuls gaan denken over of we dingen gaan laten staan of verwijderen. Maar dat we met een goede dialogerende methode een soort constructief model kunnen ontwikkelen naar de toekomst toe.”

Philippe Van Cauteren bevestigt dan ook dat hij de beelden wil laten staan: “Absoluut, dat is ook wat wij in Gent gaan doen en altijd gezegd hebben dat we zouden doen. En parallel daaraan hebben we altijd gezegd dat het gaat om het inhoudelijke debat. ”

Het beeld van Jan Fabre “De man die de wolken meet” blijft dus staan op het dak van het SMAK in Gent. Ook elders in het land blijven werken van Fabre voorlopig gewoon staan. Het gaat onder meer om zijn standbeeld in de kathedraal van Antwerpen, zijn reuzenkever op het Ladeuzeplein in Leuven en om zijn schildpad in Nieuwpoort.

Van Cauteren vroeg zich terloops ook af wat het koningshuis dan wel zou moeten doen. Jan Fabre toverde het plafond van de Spiegelzaal in het Koninklijk Paleis in Brussel om tot het kunstwerk “Heaven of Delight” met de dekschilden van tienduizenden Thaise juweelkevers. 

Het Paleis heeft intussen gereageerd. Het plafond blijft zoals het is, de kevers verwijderen zou te complex zijn. Evenmin zijn er plannen om het plafond te vernietigen of te vernieuwen. Als de zaal toegankelijk is voor het publiek, zal dat wel gepaard gaan met uitleg en duiding bij het werk van Fabre, al naargelang de huidige stand van zaken.

Omdat Jan Fabre vijf jaar lang ontzet is uit zijn burgerrechten, kan hij zijn ereteken van grootofficier in de Kroonorde vijf jaar lang niet dragen. Het definitief afnemen, gaat niet. 

"Waar het echt om gaat is de toekomst, niet om de anekdote of een beeld blijft staan of niet blijft staan, maar hoe we als kunstensector, als cultuursector een omgeving kunnen creëren en kunnen uitbouwen waarin wat gebeurd is niet meer kan gebeuren." zegt Philippe Van Cauteren.

Hoewel Philippe Van Cauteren zich niet zozeer bevoegd voelt om uitspraken te doen over het podiumwerk van Fabre, zegt hij wel: “Je artistieke vrijheid staat ook in relatie tot de vrijheid van de anderen. Het idee van de artistieke vrijheid, dat moet nog altijd een heel belangrijk onaantastbaar goed zijn, maar we moeten wel een ongelooflijke alertheid hebben naar de veranderende context waarin kunstenaars opereren."

De politieke partij Vooruit vraagt om de beelden van Fabre die in het Vlaams Parlement hangen, te verwijderen. Toch zullen de kunstwerken van Jan Fabre niet snel verdwijnen uit de Zuilenzaal van het Vlaams Parlement. De drie meerderheidspartijen vinden dat ze kunnen blijven.

Oppositiepartij Vooruit vraagt het uitgebreid bureau van het Vlaams Parlement om het kunstwerk in alle rust te verwijderen.

“Er passeren elk jaar tienduizend Vlamingen, veel schoolkinderen ook, in de Zuilenzaal van het Vlaams Parlement, en die blijven stilstaan bij dat kunstwerk" zegt  Vlaams volksvertegenwoordiger Katia Segers van Vooruit. "Ik denk dat dat nu een bijzonder raar signaal zou zijn om te doen alsof er niets aan de hand is. Maandag op het bureau zal dit ter sprake komen en dan gaan we kijken hoe andere fracties er tegenover staan, en zal er allicht samen gekeken worden welk signaal we kunnen geven."

"Een beeldenstorm gaat niet veel uithalen", reageert Willem-Frederik Schiltz, fractieleider van Open VLD. "Aangezien de kunstwerken de man niet verheerlijken, lijkt me dat ze kunnen blijven hangen. Het mag en moet duidelijk zijn dat een kunstwerk meer is dan de kunstenaar."

"Ik denk dat je de kunst moet loskoppelen van de mens", zegt ook Wilfried Vandaele van N-VA. "Als we de werken van Fabre verwijderen, zouden we ook de andere werken in het parlement moeten beginnen screenen. Wanneer verwijderen we dan iets? Enkel als de kunstenaar veroordeeld is?"

Vandaele oppert wel de mogelijkheid om de werken van Fabre voortaan te duiden. Dat zegt ook Peter Van Rompuy, fractieleider van CD&V. "Wij veroordelen als fractie met klem elke vorm van seksueel geweld", zegt Van Rompuy. "Maar het kunstwerk in het parlement kan behouden blijven als er een goed zichtbare duiding wordt aangebracht, die wijst op het verschil tussen het werk en de kunstenaar. Daarenboven wil CD&V deze vraag voorleggen aan de Kunstcommissie van het parlement."