Even mythisch als onbestaand: Oekraïne begraaft zelf legende van gevechtspiloot "Geest van Kiev"
De legendarische gevechtspiloot "Ghost of Kyiv" ("Geest van Kiev) heeft nooit echt bestaan. Dat heeft het Oekraïense leger bevestigd nadat verschillende media vorige week de piloot verkeerd hadden geïdentificeerd als majoor Stepan Tarabalka, die in maart sneuvelde. Daarmee komt ook een einde aan een mythe die het Oekraïense volk moed moest geven.
Meer dan veertig neergehaalde Russische toestellen, de schrik van de vijandelijke luchtmacht en een held voor het Oekraïense volk. Zie daar een samenvatting van de "Geest van Kiev", in de internationale pers ook wel gekend als de "Ghost of Kyiv".
Dat de identiteit van deze nobele volksheld niet gekend was, droeg enkel maar bij aan zijn mythische status. Al van bij het begin van de Russische inval cultiveerde de Oekraïense strijdkrachten die status ook. Hij was het propagandamiddel bij uitstek.
"Superheld-legende"
Tot er dit weekend plots her en der een naam begon op te duiken. Volgens de Britse krant The Times schuilde achter het masker van de "Geest" immers het gezicht van majoor Stepan Tarabalka. Deze 29-jarige gevechtspiloot sneuvelde op 13 maart in een luchtgevecht. Verschillende Twitteraars en media namen het bericht zomaar over.
Hoewel de Oekraïense luchtmacht de legende zelf lange tijd in stand hield, zag het zich toch genoodzaakt een en ander recht te zetten. In een Facebookbericht schreef de pagina van de officiële Luchtmacht dat Tarabalka niet de "Ghost of Kyiv" was en ook nooit veertig vijandelijke gevechtsvliegtuigen neerschoot.
"De "Ghost of Kyiv" is een superheld-legende wiens personage werd gecreëerd door de Oekraïeners! Het is een samengesteld beeld van de 40e divisie van de tactische luchtmachtbrigade die de hemel boven de hoofdstad beschermt", klinkt het in het bericht.
Daarmee geven de strijdkrachten ook indirect toe dat ze het verzonnen verhaal wel maandenlang lieten rondgaan. Lange tijd doken bijvoorbeeld filmpjes op waarop de MIG-29-piloot in actie te zien zou zijn. Verschillende media en factcheckorganisaties, waaronder VRT NWS, schreven toen al dat de beelden afkomstig waren van het realistische computerspel Digital Combat Simulator. (zie punt 8 in dit artikel, red.)
Aan het begin van de invasie deelde ook parlementslid en voormalig Oekraïens president Petro Porosjenko een zogenaamde foto van de Ghost of Kyiv. "Met zulke krachtige verdedigers zal Oekraïene zeker winnen", schreef hij op Twitter.
Morele opsteker
"Het volk had iets nodig om zich aan op te trekken", zegt militair historicus Mikhail Zhirohov aan de Britse omroep BBC. "De held werd gecreëerd om het moreel bij de Oekraïeners hoog te houden."
De Russen hadden en hebben volgens Zhirohov een uitzonderlijke overmacht in de lucht, maar de mythe en het moreel van de Oekraïeners werd wel versterkt toen bleek dat de Russische legermacht na twee maanden vechten nog altijd niet Kiev onder controle kon krijgen.
Samen met de stroom aan beelden van tractoren die Russisch legermateriaal versleepten, ontstond op het internet de perceptie van een zwak en bang Russisch leger. De Ghost of Kyiv werd zo niet alleen een nationale volksheld, maar op internationaal niveau ook het onderwerp voor heel wat memes.
Het beeld van de "Ghost of Kyiv" werd ook mee gevormd door onrealistische overschattingen van het aantal vijandelijke verliezen. Zo schatte de Generale Staf van het Oekraïense leger dat Rusland tot dusver al 170 vliegtuigen verloor. Militaire analisten van de eerder onafhankelijke organisatie Oryx stellen dat aantal bij tot 26 vliegtuigen, ver onder de teller van de Ghost of Kyiv dus.
Dat een gerucht tot mythe wordt opgeblazen is niet uitzonderlijk, ook niet in dit conflict. Net na de invasie probeerde het Oekraïense leger bijvoorbeeld al van de belegering van het Slangeneiland in de Zwarte Zee een propagandaverhaal te maken. Dertien grenswachters werden toen "postuum" als helden herdacht omdat ze een martelaarsdood stierven toen ze tegen soldaten van de Russische oorlogsbodem de Moskva hadden geroepen dat ze "de pot op konden". Later bleek dat de grenswachters zich hadden overgegeven en nog in leven waren.
Maar zelfs nu de Oekraïense luchtmacht haar mythe zelf moet begraven, dienen andere kansen zich aan. Dat diezelfde Moskva enkele weken geleden zonk, wel of niet door toedoen van Oekraïense raketten, wordt nu uitgespeeld om het moreel van de burgers hoog te houden.
De luchtmacht besloot trouwens op een filosofische noot te eindigen. "De Ghost of Kyiv leeft en belichaamt de collectieve geest van de goedgetrainde piloten van de tactische luchtbrigade die Kiev en de regio succesvol verdedigen", schreef het op Twitter.